Merkiziy yawro - asiya tetqiqat jem'iyitining yighinida Uyghurlargha a'it mesililer muhakime qilindi
Muxbirimiz ümidwar
2010.10.30
2010.10.30

http://maps.google.com Din élindi.
Bu qétimqi ilmiy muhakime yighinida mexsus Uyghurlar témisighimu alahide orun bérilgen bolup, 20 - esirning deslepki yérimidiki Uyghur tarixi mesililiri heqqide bir muhakime meydani, Uyghurlarning hazirqi milletperwerlik, siyasiy we medeniyet mesililiri boyiche yene bir muhakime meydani tesis qilin'ghandin bashqa yene üch neper mutexessisi her xil muhakime sorunlirida özlirining Uyghur éli we Uyghurlar heqqidiki doklatlirini oqup ötti.
29 - Öktebir kuni kech sa'et 4 tin 6 ghiche bolghan ariliqta mexsus Uyghurlardiki milliy kimlik, medeniyet we Uyghurlarning metbu'atlardiki ornigha munasiwetlik bir muhakime uyushturulghan bolup, buningda musteqil tetqiqatchi kara abramson xanim Uyghurlardiki er - ayallar perqi, nozugum hékayisining Uyghur milliy kimlikidiki orni we körsetken tesiri mesililiri, kanadadiki british kolombiye uniwérsitétidiki doktor ashti elena kaproni xitay sotsiyalistik kop medeniyiti chüshenchisi we Uyghur élidiki yéngi ewladlar, bolupmu xitaylar bilen Uyghurlar arisidiki perq we ixtilaplar hem uning ijtima'iy, iqtisadiy, siyasiy we medeniyet arqa körinish mesililiri, koloroda uniwérsitétining xitay millitidin bolghan doktor kandidati lyangjeng xitay hökümet metbu'atlirining 11 - séntebirdin kiyin Uyghurlar heqqidiki teshwiqatliri mesilisi heqqide tepsiliy melumat berdi.
Mezkur muhakime sorunigha qatnashqanlarni eng qiziqturghan nuqta kara abromson xanimning nozugum hékayisi we Uyghur milliy kimliki hemde nozugumning Uyghur milletperwerlikige körsetken tesiri mesilisige a'it bayanliri we köz qarashliri bolup, jorjitawn uniwérsitétining proféssori jemis milliward bilen jorj washin'gton uniwérsitétining proféssori shon robérts mezkur tetqiqatqa yaxshi baha bérish bilen bir qanche toluqlima tekliplerni otturigha qoydi.
Kara abromson xanim Uyghur tilini yaxshi öginip, molla bilal nazim yazghan "nozugum " dastanidin tartip, 1920 - yili élan qilghan nezerghoja abdusemetofning nuzukum powestighiche, hemde hazirqi zaman yazghuchiliridin memtimin hoshur, turghan toxtemow qatarliq nozugumgha a'it romanlirini toluq oqup chiqqan. U, yene nozugum heqqide yézilghan Uyghurche, rusche we bashqa tillardiki maqalilarni hemmisini dégüdek oqup özining bu maqalisini yézish uchun paydilan'ghan.
Uning qarishiche, Uyghurlar oz ayallirini qedirleydighan, ayallarning qehrimanliq we mertliklirini Uyghur rohiyitining muhim bir qisimi dep hésablaydighan millet. Shu wejidin nuzukum riwayiti we nuzukum Uyghurlarning, bolupmu Uyghur milletperwerlikining muhim bir qisimi bolup qaldi. Uning qarishiche, Uyghur jemiyitide ayallarning roli körinerlik bolup, bugünki künde rabiye qadir Uyghurlar teripidin oz rehbiri dep tonulghan.
Ayallar mesilisi bek nazuk mesile bolup, 2009 - yilidiki shyawgu'en weqesining kélip chiqishidimu Uyghur qizlirini ichkirige yötkeshke munasiwetlik nazuk mesililer muhim amillarning birige aylan'ghan. Uyghur qizlirini ichkirige yötkesh Uyghur jemiyitidiki muhim ghul - ghuliliq mesilidur.
Biritish kolombiye uniwérsitétining doktor ashtisi elena kapronining tetqiqati toluq jem'iyetsunasliq sahesige mensup emgek bolup, u Uyghur élide Uyghurlar we xitaylar arisida tekshürüsh élip bérip, bu ikki millet arisida kélishish qiyin bolghan siyasiy, iqtisadiy, ijtima'iy we medeniyet mesililiri hem toqunushliri mewjut ikenliki, Uyghurlarning haman özlirini éziliwatqan xelq dep qarap we özlirige siyasiy hoquqlarning bérilmigenlikidin naraziliq ichide ikenlikini körsetken. Uning tetqiqati qoyuq sélishturush tüsini alghan bolup, anglighuchilarda yaxshi inkaslarni qozghidi.
Yash tetqiqatchi lyangjéng bolsa, 11 - séntebirdin kiyin xitayning dölet axbarat wasitilirining bir tereptin Uyghurlarning bextiyar yashawatqanliqini teshwiq qilsa, yene bir tereptin Uyghurlardiki bölgünchilik we térrorchiliq uchurlirini köplep élan qildi. Bu muhim salmaqni igilidi. U, yene 5 - iyuldin kiyin asasliq töt hökümet metbu'atining Uyghur eli we Uyghurlar heqqidiki uchurliridin neqil keltürüp, xenzularning weqede azap chekkenliki hemde bir qisim Uyghurlarning xenzularni qutuldurghanliqi we bashqa mesililerni teshwiq qilishqa küchigenliki, biraq 7 - iyuldiki xenzularning Uyghurlargha hujum qilish weqesi heqqide xitay hökümet metbu'atlirining héchnéme yazmighanliqi, bu uchurlarning peqet chet'el metbu'atliri arqiliq yorutulghanliqini bayan qildi. U, mumkin qeder amérikining ilmiy tetqiqat usuli boyiche biterep bayan qilishqa tirishti. Uning bezi yüzeki qarashliri anglighuchi mutexessisler teripidin ret qilindi we tüzütüsh bérildi.
29 - Öktebirdiki pa'aliyetlerning yene bir muhim nuqtisi qirghizistandiki osh weqesige qaritilghan bolup, sabiq qirghizistan diplomati bexitbek eshimbayew mexsus osh weqesining kélip chiqish sewebliri heqqide yérim sa'ettin artuq doklat bérip, pütün anglighuchilargha osh weqesining kélip chiqishidiki tup seweblerning Uyghur we özbeklerdiki ayrim milletchilikning küchiyishining rol oynighanliqi, buninggha her ikki terep teng jawabkar ikenlikini ilgiri sürdi. U yene qirghizistanda esqer aqayéf dewridin tartip, hazirghiche bolghan toqunushlarni sanap kélip, Uyghurlar bilen qirghizlar arisida toqunush kélip chiqmighanliqini ilgiri sürdi. 19 Yil ichide asasliq toqunush qirghizlar bile özbékler, qirghizlar bilen tungganlar, qirghizlar bilen türkler we tajiklar arisida bolghanliqini bayan qildi.
Bügün 30 - öktebir künidiki muhakime sorunlirining muhim biri qazaqistanning bugünki we nursultan nazarbayéftin kéyinki weziyitige béghishlan'ghan bolup, jorjitawn uniwérsitétining proféssori, Uyghurshunas shon robért qazaqistandiki türlük mesililer we nazarbayéftin kéyinki qazaqistanning weziyiti heqqidiki analizlirini otturigha qoydi.
Bu yighinning bezi sorunliridiki ottura asiyadiki rayon xaraktérliq munasiwetler, étnik munasiwetler we bashqa mesililerdiki muhakimilerde Uyghurlar mesilisimu da'im tilgha élinip turdi.
Yighin michigan uniwérsitétining kéllog muhakime yighinliri merkizide bashlan'ghan bolup, buninggha amérika qoshma shtatliri, yawropa, rusiye, ottura asiya we kawkaziye, yaponiye, awstraliye hem bashqa ellerdin kelgen mexsus yawro - asiya mesililiri tetqiqati bilen shughullinidighan mutexessisler, alimlar ishtirak qildi.
Bu yilqi merkiziy yawro - asiya tetqiqat jem'iyitining muhakime yighinining kölimi bir qeder keng bolup, 45 muhakime meydan tesis qilin'ghan.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.