"Pan'islamizmdin büyük asiyaliqqa osmaniye impératorluqi, yaponiye we ottura asiya" namliq kitab neshr qilindi

Bu kitab ikki bölümdin terkib tapqan bolup, her bir bölümi 5 babni öz ichige alghan. Kitabta osmaniye impératorluqi bilen ottura asiyadiki xanliqlarning munasiwetliri, qeshqeriye döliti bilen osmaniye impératorluqi otturisidiki munasiwetler, yaponiyining ottura asiya siyasiti, yapon ‏- xitay urushi, yapon - rus urushi we büyük asiyachiliq qatarliq mezmunlar sözlen'gen.

Yaponiyining ottura asiyagha ewetken tetqiqatchiliri, hey'etliri we razwédka xadimliri. Yaponiyining ottura asiyagha yüzlinish usulliri. Yaponiyining xitay musulmanlarni küchlendürüsh minutliri. Yaponiyining sherqiy türkistan'gha ewetken razwédka xadimliri. Yaponiyining ottura asiya siyasiti dégen'ge oxshash témilarni öz ichige alghan.

300 Betlik bu kitab amérika, en'gliye, yaponiye we türkiye qatarliq döletlerning resmiy dölet arxiplirini menbe qilip turup yézilghan.
Kitabta yaponiyining sherqiy türkistan heqqide tüzgen ish pilanliri heqqide toxtilip mundaq yézilghan: sherqiy türkistan musapisi uzun bolsimu rusiye, hindistan we tibetke qoshna bolushi we u rayonning musulman xelqtin terkib tapqanliqi jehettin yaponiye üchün ehmiyetke ige yerlerdin biri idi. Sherqiy türkistanni öz ichige alghan xitay jughrapiyiside qurulmaqchi bolghan yaponiye hökümranliqi yaki eng azdégende terepsiz döletler qurulsa, rusiye bilen yaponiye otturisida sépil bolidighanliqi üchün, uyer rusiyining hujumlirigha taqabil turush jehette muhim idi. Yaponiyining bu rayon'gha alaqidar ish - pilanliri 1920 ‏- yildin bashlap shekillen'gen.

Kitabta yene, yaponiyining sherqiy türkistan'gha ewetken razwédka xadimliri we ularning ish - pa'aliyetliri heqqide toxtilip mundaq yézilghan: ura keyji isimlik yapon xitayda axbaratchiliq bilen shughullan'ghan. Oqughuchiliq dewridin bashlap herbiy telim alghan. Rusiyining ilgirilishini közitish üchün Uyghur diyarining ili shehirige ewetilgen. Ura keyji shu dewrdiki ilining herbiy qomandani lyu chintangning herbiy meslihetchisi bolushni meqset qilghan. Ili shehiri sherqiy türkistanning gherbiy shimal teripige jaylashqanliqi we gherbiy türkistan'gha qoshna bolushi, yaponlarning bu yerge diqqitini tartishqa seweb bolghan. Ura bu yerde yene ili, aqsu, qeshqer we sherqiy türkistanning bashqa sheherliridiki musulmanlarning, lamalarning, xitaylarning we bashqa köchmen xelqlerning qatnash wasitilirini közitishni meqset qilghan. Buning sewebliri elwette éhtiyaj tuyulghanda bu milletlerni we yollarni öz menpe'etliri üchün qollinishning teyyarliqini qilish idi. Rusiyining sherqiy türkistandiki herbiy pa'aliyetlirini, rusiyining xitay siyasiti, hindistan, birma we tibetning chégra mudapi'e qilish küchi heqqide melumat toplashmu uning muhim wezipilirining biri idi. 1888 ‏- Yili 6 - ayning 18 - küni ura kesipdashliri kitamikado, matsijiro we kawara tsunojirolar bilen yolgha chiqip, fujishima takahéku we oya henjaboru bilen uchrishish üchün lenjugha ketken. U yerdin yalghuz yolgha chiqip iligha ketken. Kéyin uradin héchqandaq uchur élinmighan. Shuning bilen yaponlarning tunji heriket pilani muweppeqiyet qazinalmighan. Uhara teychi we hinu tsuyomi isimlik ikki razwédka xadimi uragha sélishturghanda muweppeqiyetlik razwédka wezipisini ötigen we meqsetlirige yetken. 1883 - Yili tughulghan uhara 1902 ‏- yili xitaygha barghan we deslepte xitayche ögen'gen, özige yu'ang shangchin dep isim qoyghan. Ikki yil herbiy telim alghan. 1906 ‏- Yili ming béshi hinu tsuyomi bilen birge shenshi, gensu we sherqiy türkistanning ili qatarliq sheherlirige barghan. Ming béshi hinu tsuyomi yeken, qeshqer sheherlirige barghan we u yerdin hindistan'gha ketken. Ilida qalghan uhara u yerde 4 yil turghan we bu jeryanda ili herbiy akadémiyiside oqutquchi bolghan. Bu jeryanda sherqiy türkistanning weziyiti heqqide igiligen uchur -melumatlarni yaponiyige ewetip chong xizmet körsetken.

Uhara 1911 ‏- yili gherbiy türkistan'gha barghan, tashkentte rus saqchiliri teripidin 1912 - yili yapon jasusi dep qarilip tutqun qilin'ghan. Yaponiye emeldarliri xitayni wasite qilish netijiside, ruslar uharani 1913 ‏- yili qoyup bergen. Uhara yene iligha qaytip kelgen we ili shehiridiki xitay herbiy emeldarning bash meslihetchisi bolghan. 1914 ‏- Yili yaponiyige chaqirtilghan, uhara yaponiyige élip barghan ottura asiyagha alaqidar xeritiler, höjjetler we bashqa arxiplar yapon armiyisining urush pilanliri üchün paydiliq rol oynighan. Uhara 1916 ‏- yili yaponiyide ölgen.

RFA/Arslan

Tashibana juchu isimlik yapon razwédka xadimi, 1910 ‏- yili qeshqerge bérip razwédka wezipisi ötigen, tibet chégralirighiche bérip melumat toplighan tashibana yapon herbiy istixbarati üchün muhim paydiliq uchurlarni yetküzgen. Sata kaysan isimlik razwédka xadimi 1904 ‏- yili manjuriye we mongghuliye yoli arqiliq ili shehirige kelgen we u yerde üch yil turup sherqiy türkistan'gha alaqidar muhim uchurlarni toplighan we ilgiri yaponlar baralmighan yerlerge bérip uchur toplap dölitige ewetken. Yaponlar yene, xitaydiki musulmanlarning weziyitini ting ‏- tinglash üchün nurghun kishini wezipilendürgen. 1922 ‏- Yili yene bir guruppa yapon généralliri herbiy telim terbiye bérishni meqset qilip iligha kelgen we bir mezgildin kéyin maddiy qiyinchiliq sewebidin yapon'gha qaytip ketken.

Kitabta yene, yaponlarning sherqiy türkistandiki pa'aliyetliri heqqide toluqlima melumat bérip mundaq yézilghan: 1933 ‏- yili yaponlar üchün muhim bir yil. Bu yilda sherqiy türkistandiki weziyetni igileshni bahane qilip rayon'gha barghan ikki neper yapon eskiri lenjuda qolgha chüshken we xitay herbiy emeldarlirining yalap élip méngishi bilen ayropilan'gha olturghuzup sherqiy türkistandin uzaqlashturulghan. Yaponlar sherqiy türkistanliq musulmanlargha yéqinchiliq körsitish meqsitide, 250 neper sherqiy türkistanliq oqughuchini tokyodiki oxshimighan mekteplerge qobul qilghan. Bu pa'aliyetlirining tesiride sherqiy türkistanliqlarning arisida rusiye we en'gliyini düshmen we yaponiyini dost köridighanlarning sani köpeygen.

Yaponiye u dewridiki osmaniye padishahi sultan 2 ‏- abdulhemidning newrisi abdulkerim ependini sherqiy türkistanda qurulushi pilanlan'ghan döletning re'islikige keltürüshni pilanlighan.

Kitabta yézilishiche, pelestin namliq gézitte xewer qilishiche, abdulkerim ependi özini yaponlar bilen tonushturghan axbaratchi muhsin chapan'oghlu bilen birlikte 1932 ‏- yili7 ‏- ayda manjuriyige bérip, u yerde üch neper yapon générali bilen uchrashqan. 9 ‏- Ayda ikki yapon générali sherqiy türkistan'gha ayropilan bilen bérish üchün yolgha chiqqan. Emma, xitay emeldarlar buninggha tosqunluq qilghan. Xitay heptilik zhurnilining 1933 ‏- yili 9 ‏- ayning 23 ‏- künidiki sanida, yapon générallarning bu herikitini, abdulkerim ependining sherqiy türkistan'gha bérishi üchün deslepki teyyarliq xizmetler dep bildürgen. Xitay heptilik zhurnilining 1934 ‏- yili 5 ‏- ayning 5 ‏- künidiki sanida, shu yili5 ‏- ayning bashlirida abdulkerim ependining sherqiy türkistanda qurulghan islam jumhuriyitining bash ministiri sabit damolligha bir wekil ewetkenliki heqqide xewer tarqitilghan.

Abdulkerim ependi, osmaniye padishahi sultan 2 ‏- abdulhemidning chong oghli sélim ependining néluper xanim isimlik ayalidin 1906 ‏- yili tughulghan. Galatasaray sultan lisi'iside oqughan, kéyin urush dawam qilghanliqtin türkiyidin ayrilishqa mejbur bolghan we dadisi bilen sham, biyrutta yashighan. 1932 ‏- Yili hindistan'gha barghan. 1933 ‏- Yili yaponiyidin kelgen teklipke bina'en tokyogha ketken. Abdulkerim ependi 1935 ‏- yili amérikigha barghan we bir méhmanxanida shübhilik bir shekilde ölgen.