Yipek yoli qaytidin tijaret merkizi bolalamdu

Bolupmu, türkiye ottura asya türkiy jumhuriyetliri shundaqla qérindash türkiy milletler bilen bolghan munasiwitini tereqqiy qildurush üchün tarixiy yipek yolini qaytidin janlandurush yeni tömür yoli we énérgiye turbiliri yasash arqiliq bir - birini tutashturush ish pilanini tamamlashqa tirishmaqta. Bu heqte ötken hepte istanbulda yipek yoli üstige jaylashqan 17 dölet rehberliri qatnashqan bir yighin chaqirildi. Yighin axirida türkiye tamozhna we tijaret ministiri hayati yaziji, bir chaghlarda dunya tijaritining yürek béghishi bolghan tarixiy yipek yoli layihisi bilen bu rayonning qaytidin dunya iqtisadidiki muhim léniyilerning biri bolup qalidighanliqini bayan qildi. Yaziji yene bu layihe ishqa éship qalsa, yipek yoli késip ötidighan 17 dölettin chiqidighan mallarning ottura asiyadin ötüp yawropaning chétigiche yétip baridighanliqini ilgiri sürdi.

Yighin'gha 17 dölet wekili qatnashti

“Tamozhna da'irilirining yipek yoli döletliri arisidiki soda tereqqiyati we qolayliqidiki roli” namliq beshinchi nöwetlik xelq'araliq ilmiy muhakime yighini istanbulda ötküzüldi. Ilmiy muhakime yighinigha 17 dölet we on xelq'araliq teshkilattin bolup, jem'iy 27 wekiller ömiki qatnashti. Bu yighin heqqide melumat bergen tamozhna we tijaret ministiri hayati yaziji “Bu layihe yipek yoli döletliri arisidiki melum tarixiy dewirning asaritidin qalghan héssiy tosaqlarni örüp tashlash layihisidur” dédi. Bu belbaghning yéngidin janlinishida yipek yolining küchlinishi kéreklikini otturigha qoyghan hayati yaziji munularni tekitlidi:

Gherbke yötkesh imkani

“Yipek yoli döletliri bir zenjirning halqiliridin ibaret. Döletlirimiz arisida keng belbaghliq halette qurulidighan munasiwetler bu rayonlarning 2 esirlik halitide özgirish yasaydu. Biz hazir bir burulush nuqtisida turuwatimiz. Yipek yolini keng belwaghliq poyéz qatnishi we léniyiler bilen, énirgiye karidorliri bilen, teb'iy gaz turobiliri bilen yéngidin oyghitishqa urunuwatimiz. Soda alaqisining toghra söngikidin ibaret bolghan yershari qatnishining qolaylishishi bu nuqtida muhim ehmiyetke ige. Eger bu layihe ishqa éship qalsa zor miqtardiki mal we ishlepchiqirish mashiniliri ottura asiyani késip ötüp yawropaning chétigiche yaki yawropadin ottura asiyagha yötkileleydu.

Muhim soda merkizi

Yipek yolining qaytidin janlinip kültür buliqi we dunya iqtisadining muhim léniyiliridin biri bolup qalidighanliqini ilgiri sürgen ménistir yaziji mundaq dédi:

“Yipek yoli layihisi, tarixtin béri qedimiy dostluqlarni ornatqan döletlirimizning yéngidin téximu küchlük alaqe bilen bir yerge jem bolushigha wesile bolghusi. Tarixiy yipek yoli léniyisdiki, xitay, ezerbeyjan, hindistan, iraq, iran, qazaqistan, qirghizistan, mongghuliye, özbékistan, pakistan, rusiye, süriye, tajikistan, koriye, afghanistan, giruziye we türkiye qatarliq döletler tarixta qandaq dostluq qurghan bolsa, bügünmu soda we dostluq alaqisini mehkem dawamlashturushi kérek. Bu rayon tarixtiki ehmiyitige yarisha, yéqinqi yillardimu hem muhim bir soda we iqtisadning merkizige aylan'ghiliwatidu. Künimizde, texminen 30 tirlyon dollargha yétidighan dunya tashqi soda omumiy sommisining texminen yüzde %22 ni yipek yoli döletliri teshkil qilmaqta.

Türkiye tarixiy yipek yolini janlandurushqa alahide ehmiyet bermekte. Eger tarixiy yipek yoli ministir hayati yaziji éytqandek qayta janlansa, Uyghurlargha siyasi, iqtisadiy jehettin némilerni élip kéler? bu heqte köz qarishini élish üchün istratégiyilik chüshenche énistitüti mutexesisi doktor erkin ekrem ependi bilen söhbet élip barduq.