Берлинда йипәк йоли мәдәнийити көргәзмиси ечилди
2007.10.18
14 - Өктәбир күнидин башлап, германийә пайтәхти берлин шәһридә "йипәк йоли мәдәнийити көргәзмиси" башланди. 2008 - Йили 1 - айниң 14 - күнигә қәдәр бир ай давам қилидиған бу көргәзмигә уйғур дияридин тепилған 190 әвришкә қатнаштурулған. Буниң ичидә 180 даниси тарим вадисидин йеңидин тепилған мәдәнийәт ялдамилири болуп, бу асарә - әтиқиләрниң тарихи кишиләрни һәйранлиқта қалдурған.
4 Миң йиллиқ тарихқа игә ялдамилар
Чәтәл алимлириниң тәкитлишичә, хитай даирилириниң йипәк йолиға аит мәдәнийәт ялдамилирини чәтәлдә көргәзмигә қоюши тунҗи қетимлиқ бир иш болуп һесаблинидикән. Һазирға қәдәр хитайлар ичкири хитай өлкилиридин тепилған асарә - әтиқиләрни чәтәлләрдә көп қетим көргәзмә қилған болсиму, хитай мәдәнийитигә түптин охшимайдиған мәдәнийәт мираслирини техи көргәзмә қилип бақмиған икән.
Бу көргәзмә йолға қоюлған бир қанчә күндин бери, германийидики һәр саһә археологларниң, тарихчилар вә қәдимқи мәдәнийәткә қизиқидиған кишиләрниң күчлүк диққитини җәлип қилған. Бу көргәзмигә қоюлған қәдимқи уйғур мәдәнийитигә аит асарә - әтиқиләрниң тарихи 4 миң йилдин артуқ болуп, бу узун тарихи дәвирдә яралған мәдәнийәтләрниң гүзәллики вә илғарлиқи кишиләрни инсанийәтниң мәдәнийәт тарихи һәққидә қайтидин әстайидил ойлинишқа дәвәт қилидикән.
Йипәк йолиниң техиму йүксәк сирлиқ қиммити"
Германийидә нәширдин чиқидиған "дуня гезити"ниң 16 - өктәбирдики санида елан қилинған бәртһолд сәәвалд әпәндиниң "йипәк йолиниң техиму йүксәк сирлиқ қиммити" намлиқ мақалисидә, бу көргәзминиң тәклимакан вадиси мәдәнийити һәққидә йеңидин техиму күчлүк бир қизиқиш қозғайдиғанлиқи тәкитләнгән.
19 - Әсирниң ахирлири вә 20 - әсирниң башлирида уйғур диярида археологийилик қидириш елип барған свән һәдин вә аурәл стәинларниң әйни заманларда тәклимакан вадисидин қезип елип кәткән қәдимқи мәркизи асия хәлқлири мәдәнийитигә аит асарә - әтиқиләргә селиштурғанда, бу қетим лопнордин йеңидин тепилған мәдәнийәт ялдамилири, дәвриниң узунлуқи вә сүпитиниң яхшилиқи билән алаһидә пәрқлинип туридикән.
Бу көргәзмигә тарим вадисида яшиған кишиләрниң қәдимқи аилә сайманлиридин сирт, лопнордин тепилған пүтүн сақланған җәсәт, алтун ниқап, алтун биләйзүк, рәңлик кийим - кечәк вә ташларға йезилған қәдимий хәтләр қатнаштурулған. Дуня мәдәнийәт тарихиниң узақ өтмүшлиригә аит бундақ бир әвришкә бүгүнки заманда кәмдин кәм тепилидикән.
Уйғурлар һәққидә мәлумат йоқ
„Йипәк йоли мәдәнийити көргәзмиси" һәққидики хәвәрләр бүгүн германийиниң һәр қайси гезит - журналлирида кәң тәшвиқ қилиниватиду. Бу көргәзмигә қоюлған асарә - әтиқиләрниң сүрити вә узун тарихи һәққидә баянлар бериливатиду. Әҗәплинәрлики, һич бир тәшвиқатта техи бу зиминниң игиси вә бу мәдәнийәтләрниң ихтирачилириниң уйғурлар икәнлики һәққидә изаһат берилмиди.
Гәрчә лопнурдин тепилған җәсәтләрниң хитайниң җәсити әмәслики, бурни, сақал - бурути вә бәдән һалитидин хитайға әсла охшимайдиғанлиқи муәййәнләштүрүлгән һәмдә униң қәдимқи рим яки һунларниң җәсәтлири болуши мүмкинлики пәрәз қилиниватқан болсиму, униң уйғурлар болуши мүмкинлики һәққидики қарашлар оттуриға қоюлмиған. Бу асарә - әтиқиләрниң тәклимакан вә тарим вадисидин тепилғанлиқи тилға елиниватқан тәшвиқатларда, бу тупрақта әзәлдин уйғурларниң яшап кәлгәнлики вә яшаватқанлиқи тилға елинмиған. Бәртһолд сәәвалд әпәнди "йипәк йолиниң техиму йүксәк сирлиқ қиммити" намлиқ мақалисидә, бу мәдәнийәтләрниң хитай сулалилирида яралған мәдәнийәтләрдин түптин пәрқлинидиғанлиқини, бу мәдәнийәтләрниң тарим вадисида яшиған йәрлик хәлқләрниң өзгичә алаһидиликкә игә мәдәнийәтлири икәнликини, хитай мәдәнийитиниң тәсиридин тамамән хали икәнликини оттуриға қойған болсиму, әмма "уйғурларниң мәдәнийити," дегән ибарини һич ишләтмигән.
Германийидә яшаватқан бәзи уйғурлар, бу хил чүшәндүрүшләргә қарап, бу көргәзмини уюштурған хитай даирилириниң уйғурларға аит учурларни қамал қиливатқанлиқини вә бу асарә - әтиқиләрни бурмилап чүшәндүриватқанлиқини пәрәз қилишмақта. Хитай даирилириниң узун йиллардин буян уйғурларни җуңхуа аилисиниң бир әзаси сүпитидә тәшвиқ қилип кәлгәнликини, уйғурларниң хас өрп - адәткә, мәдәнийәткә вә алди билән тамамән охшаш болмиған тил системисиға, диний етиқадқа игә башқа қан системисидики бир милләт икәнликини йошуруп кәлгәнликини тилға елишмақта.
Қандақла болмисун, берлинда өткүзүлгән бу қетимқи "йипәк йоли мәдәнийити көргәзмиси" нурғун кишиләрниң қәдимқи уйғурлар мәдәнийити билән хитай мәдәнийити оттурисидики пәрқләрни айривелишиға пурсәт яритип бәргән. Йәнә нурғун кишиләрниң тәклимаканға көмүлгән мәдәнийәт ялдамилири үстидә техиму ичкириләп тәтқиқат елип беришиға түрткә болған. (Әкрәм)
Мунасивәтлик мақалилар
- Доктор қаһар баратниң кучарда байқалған қәдимқи қәбриләр вә хитайниң 'шийүдухуфу'си һәққидики мулаһизиси
- Русийиниң терекөл бойидики қәдимқи уйғур қәләси әслигә кәлтүрүлмәктә
- Оттура асияниң чиқиш нуқтиси - йипәк йолини қайта қуруш
- Тәклимаканға көмүлгән уйғур мәдәнийити
- Хитай, уйғур елиниң мәдәний ядикарлиқлирини қандақ қоғдайду?
- Йипәк йоли мутәхәсиси йәһя ақсой әпәнди билән сөһбәт
- Турпандики қәдимий шәһәрләр вәйранчилиққа учримақта
- Уйғур мәсилиси хәлқара көргәзмидә
- Йеқинда москвада уйғур гиләмлири көргәзмиси ечилған
- Истанбул көргәзмә вә қурултай мәркизидә түрк дуняси консерт кечилики өткүзүлди
- Уйғурлар хәлқара йәрмәнкидә
- Дуняви фотограф көргәзмисидә шәрқий түркистан темиси