Bérlinda yipek yoli medeniyiti körgezmisi échildi

• Muxbirimiz ekremning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

14 - Öktebir künidin bashlap, gérmaniye paytexti bérlin shehride "yipek yoli medeniyiti körgezmisi" bashlandi. 2008 - Yili 1 - ayning 14 - künige qeder bir ay dawam qilidighan bu körgezmige Uyghur diyaridin tépilghan 190 ewrishke qatnashturulghan. Buning ichide 180 danisi tarim wadisidin yéngidin tépilghan medeniyet yaldamiliri bolup, bu asare - etiqilerning tarixi kishilerni heyranliqta qaldurghan.

4 Ming yilliq tarixqa ige yaldamilar

Chet'el alimlirining tekitlishiche, xitay da'irilirining yipek yoligha a'it medeniyet yaldamilirini chet'elde körgezmige qoyushi tunji qétimliq bir ish bolup hésablinidiken. Hazirgha qeder xitaylar ichkiri xitay ölkiliridin tépilghan asare - etiqilerni chet'ellerde köp qétim körgezme qilghan bolsimu, xitay medeniyitige tüptin oxshimaydighan medeniyet miraslirini téxi körgezme qilip baqmighan iken.

Bu körgezme yolgha qoyulghan bir qanche kündin béri, gérmaniyidiki her sahe arxé'ologlarning, tarixchilar we qedimqi medeniyetke qiziqidighan kishilerning küchlük diqqitini jelip qilghan. Bu körgezmige qoyulghan qedimqi Uyghur medeniyitige a'it asare - etiqilerning tarixi 4 ming yildin artuq bolup, bu uzun tarixi dewirde yaralghan medeniyetlerning güzelliki we ilgharliqi kishilerni insaniyetning medeniyet tarixi heqqide qaytidin estayidil oylinishqa dewet qilidiken.

Yipek yolining téximu yüksek sirliq qimmiti"

Gérmaniyide neshirdin chiqidighan "dunya géziti"ning 16 - öktebirdiki sanida élan qilin'ghan berthold se'ewald ependining "yipek yolining téximu yüksek sirliq qimmiti" namliq maqaliside, bu körgezmining teklimakan wadisi medeniyiti heqqide yéngidin téximu küchlük bir qiziqish qozghaydighanliqi tekitlen'gen.

19 - Esirning axirliri we 20 - esirning bashlirida Uyghur diyarida arxé'ologiyilik qidirish élip barghan swen hedin we a'urel ste'inlarning eyni zamanlarda teklimakan wadisidin qézip élip ketken qedimqi merkizi asiya xelqliri medeniyitige a'it asare - etiqilerge sélishturghanda, bu qétim lopnordin yéngidin tépilghan medeniyet yaldamiliri, dewrining uzunluqi we süpitining yaxshiliqi bilen alahide perqlinip turidiken.

Bu körgezmige tarim wadisida yashighan kishilerning qedimqi a'ile saymanliridin sirt, lopnordin tépilghan pütün saqlan'ghan jeset, altun niqap, altun bileyzük, renglik kiyim - kéchek we tashlargha yézilghan qedimiy xetler qatnashturulghan. Dunya medeniyet tarixining uzaq ötmüshlirige a'it bundaq bir ewrishke bügünki zamanda kemdin kem tépilidiken.

Uyghurlar heqqide melumat yoq

„Yipek yoli medeniyiti körgezmisi" heqqidiki xewerler bügün gérmaniyining her qaysi gézit - zhurnallirida keng teshwiq qiliniwatidu. Bu körgezmige qoyulghan asare - etiqilerning süriti we uzun tarixi heqqide bayanlar bériliwatidu. Ejeplinerliki, hich bir teshwiqatta téxi bu ziminning igisi we bu medeniyetlerning ixtirachilirining Uyghurlar ikenliki heqqide izahat bérilmidi.

Gerche lopnurdin tépilghan jesetlerning xitayning jesiti emesliki, burni, saqal - buruti we beden halitidin xitaygha esla oxshimaydighanliqi mu'eyyenleshtürülgen hemde uning qedimqi rim yaki hunlarning jesetliri bolushi mümkinliki perez qiliniwatqan bolsimu, uning Uyghurlar bolushi mümkinliki heqqidiki qarashlar otturigha qoyulmighan. Bu asare - etiqilerning teklimakan we tarim wadisidin tépilghanliqi tilgha éliniwatqan teshwiqatlarda, bu tupraqta ezeldin Uyghurlarning yashap kelgenliki we yashawatqanliqi tilgha élinmighan. Berthold se'ewald ependi "yipek yolining téximu yüksek sirliq qimmiti" namliq maqaliside, bu medeniyetlerning xitay sulalilirida yaralghan medeniyetlerdin tüptin perqlinidighanliqini, bu medeniyetlerning tarim wadisida yashighan yerlik xelqlerning özgiche alahidilikke ige medeniyetliri ikenlikini, xitay medeniyitining tesiridin tamamen xali ikenlikini otturigha qoyghan bolsimu, emma "Uyghurlarning medeniyiti," dégen ibarini hich ishletmigen.

Gérmaniyide yashawatqan bezi Uyghurlar, bu xil chüshendürüshlerge qarap, bu körgezmini uyushturghan xitay da'irilirining Uyghurlargha a'it uchurlarni qamal qiliwatqanliqini we bu asare - etiqilerni burmilap chüshendüriwatqanliqini perez qilishmaqta. Xitay da'irilirining uzun yillardin buyan Uyghurlarni jungxu'a a'ilisining bir ezasi süpitide teshwiq qilip kelgenlikini, Uyghurlarning xas örp - adetke, medeniyetke we aldi bilen tamamen oxshash bolmighan til sistémisigha, diniy étiqadqa ige bashqa qan sistémisidiki bir millet ikenlikini yoshurup kelgenlikini tilgha élishmaqta.

Qandaqla bolmisun, bérlinda ötküzülgen bu qétimqi "yipek yoli medeniyiti körgezmisi" nurghun kishilerning qedimqi Uyghurlar medeniyiti bilen xitay medeniyiti otturisidiki perqlerni ayriwélishigha purset yaritip bergen. Yene nurghun kishilerning teklimakan'gha kömülgen medeniyet yaldamiliri üstide téximu ichkirilep tetqiqat élip bérishigha türtke bolghan. (Ekrem)