Хитай сәһийә министири уйғур елидә юлун яллуғи вирусиниң тарқилиш әһвали интайин һалқилиқ мәзгилдә туруватқанлиқини агаһландурди

Хитай һөкүмити 2011‏-йили 8-айда хотәндә бир типлиқ балилар юлун яллуғи вируси-“wild polio virus” йәни “ява юлғун сүр мадда яллуғи вируси” байқалғандин кейин, хотән, қәшқәр, ақсу, қизилсу вә корла қатарлиқ вилайәт-областларни асас қилип, аптоном район миқясида яш-өсмүрләргә ваксина әмләш хизмитини қанат яйдурған иди. Сәһийә тармақлири бу йилниң башлириға қәдәр 3 қетим әмләш елип барған. Игилишимизчә, 4‏-қетимлиқ әмләш хизмити 17‏-март башланған болуп, 21‏-март чаршәнбә күнигә қәдәр давам қилидикән. Даириләр йәнә, 22-, 23-март күнлирини толуқлима әмләш елип беришни орунлаштурған.

Биз әмләш хизмити мәркәзлик қанат яйдурулған қәшқәр, хотән қатарлиқ вилайәтләрдики сәһийә вә юқумлуқ кесәлликләрни контрол қилиш органлириға телефон қилип, әһвални игиләшкә тиришқан болсақму, бирақ телефонимизни алидиған адәм чиқмиди. Лекин, илидики сәһийә назарәт орниниң бир хадими, елидә бу хил вирус байқалмиғанлиқи, әмләш хизмитиниң “кәң қанат яйдурулуватқанлиқи” ни билдүрди.

Хе фамилилик бу хадим: илиниң күчәйтип әмләш хизмити шинҗаң бойичә алдинқи орунда туриду. Чүнки бу райондики аһалиләрниң сапаси бир қәдәр юқири. Әмләш хизмитигә болған чүшәнчисиму бир қәдәр рошән. Бирақ бу йәрдики һалқилиқ нәрсә һөкүмәтниң буниңға көп пул аҗритиватқанлиқида. Пул болғачқа биз дорини пуқраларға йәткүзүп бериватимиз. Сизгиму мәлум болса керәк, әгәр пул болмиса биз һечқандақ иш қилалмиған болаттуқ. Һөкүмәт наһайити көп пул аҗратқачқа әмләш хизмити оңушлуқ елип бериливатиду. Раст гәпни қилсам или тәвәсидә бу хил вирус билән юқумланғанлардин бириму байқалмиди, дәп көрсәтти.

Уйғур аптоном районлуқ сәһийә даирилири өткән йили 8‏-айдин буян, җәнубтики вилайәт , областларни асас қилип, 2 милйон 165 миң адәм қетимдин көп әмләш елип барғанлиқини илгири сүргән болсиму, бирақ йәнә бәзи көзәткүчиләр уйғурларниң ичидә әмләшкә гуман билән қарайдиған, һөкүмәткә ишәнмәслик кәйпияти йәнила еғирлиқи, шуңа әмләшни рәт қилидиған аилә вә ата-аниларниң барлиқини билдүрмәктә.

Уларниң илгири сүрүшичә, бурун үрүмчи, ғулҗа қатарлиқ җайларда уйғур башланғуч мәктәп оқуғучилириға әмләш елип берилип, уларға коллектип реаксийә қилиштәк вәқәләр йүз бәргән. Бу әһваллар бәзидә “5‏-феврал ғулҗа вәқәси” гә охшаш уйғурлар бастурулған назук бир мәзгилләрдә йүз бәргәчкә, уйғур ата-анилардики пәрзәнтлирини әмләшкә гуман билән қарайдиған һөкүмәткә “ишәнмәслик” туйғусини күчәйтивәткән.

Бу хил қараштики көзәткүчиләрниң илгири сүрүшичә, буниңға хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаратқан сиясити җавабкар болуп, уйғурлардики бу хил “гуман”ни хитайниң сияситидики қаттиқ қоллуқ, бастуруш вә бир тәрәплимилик кәлтүрүп чиқарған.

Хитай сәһийә даирилири тунҗи болуп хотәндә байқалған мәзкур вирусниң пакистандин киргәнликини илгири сүргән. Пакистан, һиндистан вә афғанистан бу хил вирус даим көрүлүп турулидиған юқири хәвп хәтәрлик район һесаблиниду.

Хитайда бу хил вирус ахирқи қетим 1999‏-йили байқалған. Дуня сәһийә тәшкилатидики бәзи мутәхәссисләр илгири уйғур илиниң хотән, қәшқәр, қизил су қатарлиқ вилайәт вә областлири һиндистан, пакистан, афғанистан қатарлиқ бу хил вирус мәвҗут дөләтләр билән чегридаш болсиму, бирақ аптоном районлуқ сәһийә даирилириниң 1999‏-йилдин буян, бу хил вирусқа қарши әмләшни тохтитип қойғанлиқини тәнқид қилған.

Дуня сәһийә тәшкилатиниң юлун яллуғи вирусини контрол қилиш ишлириға мәсул мутәхәссислиридин оливер росенбейрниң илгири сүрүшичә, юлун яллуғи вирусидин хали районларниң һәр вақит хәвпкә учраш еһтималлиқи юқири, шуңа даим мудапиә тәдбирлирини елип елип туруши зөрүр. У мухбиримизға әскәртип: дуняниң һәр қандақ йеридә юқумлуқ юлун яллуғи вируси мәвҗутла болуп туридикән, мәзкур вирустин хали районларниң хәвпкә йолуқуш еһтималлиқи һәр вақит юқири болиду. Шуңа буниңға қарши истратегийилик тәдбирләрни елиш керәк. Биринчидин, юқумлуқ вирус байқалған районни дәрһал қамал қилип, униңға қарши қанчилик тез болса шунчилик җиддий тәдбирләрни елиш. Иккинчидин, адәттики әһвалда даим вирусқа қарши әмләш елип берип, юқумлуқ кесәлликләрни көзитишни күчәйтиш, дәп көрсәтти.

Гәрчә райондики сәһийә даирилири өткән йили 11‏-айдин буян мәзкур вирустин юқумланғанлар байқалмиғанлиқини илгири сүрсиму, бирақ хитай сәһийә министири чин җу йәрлик сәһийә даирилирини агаһландуруп, уйғур елидә юлун яллуғиниң тарқилиш әһвали интайин һалқилиқ мәзгилдә туруватқанлиқи, кесәлликниң алдини елиш вә контрол қилишни бошаштуруп қоймаслиққа агаһландурған.

Чен җуниң илгири сүрүшичә, 3-,4‏-айлар уйғур елиниң пәсил алмишиш мәзгили болуп, һаваниң иссишиға, адәмләр вә районлар арисидики алақиниң күчийишигә әгишип, вирусниң йәнә баш көтүрүш хәвпи зор икән.

Чен җу йеқинда уйғур аптоном районини зиярәт қилған иди. У йәнә, йеқинқи бир қанчә айдин буян мәзкур вирустин юқумлиниш вәқәлириниң йәнә байқалмиғанлиқи, униң районға сирттин киргәнлики, йәрлик вирус әмәсликидин дерәк беридиғанлиқини билдүргән.

Дуня сәһийә тәшкилатидики оливер росенбейрниң әскәртишичә, уйғур елидә йеқинқи 5 айдин буян бу хил вирустин юқумланғанларниң байқалмиғанлиқи кишини илһамландурсиму, бирақ бу қәрәл вирусниң тарқилиши тохтиди дейишкә балдурлуқ қилидикән.

У мундақ деди: мениңчә хитайниң вирус тарқилишқа қайтурған инкаси вә еливатқан тәдбирлирини омумән яман әмәс дейишкә болиду. Улар вирус тарқилишқа қарши хәлқара көрсәтмиләргә уйғун һәрикәт қилди. Бу униң икки қетимлиқ һәрикитидә ипадиләнди. Бирақ пакит шуки өткән йили өктәбирниң башлиридин буян, йеңидин юқумлиниш вәқәлириниң байқалмиғанлиқи кишини илһамландурсиму, бирақ 5 айлиқ бу қәрәл “вирусниң тарқитилиши тохтап , һәр иш җайиға чүшти” дегән хуласигә келишкә йетәрлик вақит әмәс. Районда әмләшниң давам қиливатқанлиқи бу тутушқа тегишлик тоғра йол.

Лекин или областлиқ сәһийә тәкшүрүш орниниң хе фамилилик хадими әмләшни тохтитип қойғанлиқини рәт қилип, дуня сәһийә тәшкилати мутәхәссислирини ялған сөзләш билән тәнқид қилған болсиму, бирақ у әмләш тохтитип қоюлмиған болса немә үчүн бу вирусниң хотәндә партлиғанлиқи һәққидики соалимизға җаваб беришни рәт қилип, һөкүмәтниң җәнуб билән шималда охшаш сиясәт йүргүзүватқанлиқини билдүрди.

У мундақ деди: мени кәчүрүң, мән җәнублуқ болмиғанлиқим үчүн сизгә буниң сәвәбини һәқиқәтән чүшәндүрүп беришкә амалсиз. Мениң вәзипәм бу йәрдики ишларни башқуруш. Бу һөкүмәтниң җәнуб билән шималға охшимиған сиясәт йүргүзүватқанлиқидин әмәс. Дөләтниң сиясити һәммә йәргә охшаш йүргүзүлиду. Җәнубидики районларда юқумлуқ кесәлликләрниң көп йүз беридиғанлиқини биз аңлап бақмидуқ. Һөкүмәт вә нур бәкри йеқинда хотәндә йәнә юқумлуқ вирус байқалғанлиқини елан қилип, еһтимал бизни әмләш хизмитини яхшилап елип барсун дегәнни мәқсәт қилғандур. Рәһбәрлик бир нәрсә десила бу йәрдә мәсилә чиқти дегәнлик әмәс.

Уйғур аптоном райониниң рәиси нур бәкри вә хотән вилайитиниң валиси җүрәт имин йеқинда хотәндә йәнә, A типлиқ  H1N1 қуш зукам вирусидин юқумланған 22 киши байқалғанлиқини елан қилған. Бу өткән йили 8‏-айдин буян хотәндә байқалған балилар юлун яллуғи вирусидин башқа, 2‏-бир хил әҗәллик вирусниң байқилишидур. 2011‏-Йили 8‏-айда тунҗи юлун яллуғи вируси байқалғанлиқини елан қилип, шу йили 10 ‏ айниң оттурилириға қәдәр бу хил вирустин юқумланған 2 1 кишигә диагноз қоюлған. юқумланғанлардин аз дегәндә бир балиниң өлгәнлики бизгә мәлум. Даириләр 5‏-қетимлиқ әмләш хизмити 4‏-айниң 16‏-күни башлинидиғанлиқини елан қилған.