Gérman xelqi: bundin kéyin xitay mallirini hergiz almaymiz!

Gérmaniyide 11 ming oqughuchi xitaydin kirgüzülgen böldürgende zeherlen'gendin kéyin, xelq “Bundin kéyin xitay mallirini almaymiz!” dep chuqan saldi. Gérmaniye shirketlirimu bundin kéyin xitaydin méwe, köktat sétiwélishni hergiz xalimaydighanliqini ashkara bildürüshke mejbur boldi.
Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2012.10.10
xitay-koktat-baziri-305.jpg Xitaydiki köktat baziri. 2012-Yili 9-mart, xéféy.
AFP

Sherqiy gérmaniyide 10-ayning 2-künidin bashlap 11 ming oqughuchining xitaydin kirgüzülgen böldürgende zeherlinish weqesi pütün gérmaniyide chong ghulghula qozghiwetti. Gérmaniye xelqi yalghuz zeherlik böldürgen éksport qilghan xitayni qattiq eyiblepla qalmay, xitay bilen tijaret qiliwatqan gérmaniye shirketlirini, gérmaniye tamozhnisini we gérmaniye hökümitinimu qattiq eyiblidi. Xitaydin kirgüzülgen bu böldürgenler terkibidin ashqazanni yallughlaydighan noro mikrobi bayqalghan idi.

Gerche bügün, bu xil késellik qayta bayqalmighan, xitay méwisidin zeherlen'gen 11 ming oqughuchining salametliki toluq eslige kelgen bolsimu, gérmaniye sehiye tarmaqliri, yéza igilik ministirliqi, gérmaniye yuqiri derijilik hökümet organliri, soda sahesi we xelq arisida bu mesile tüpeyli peyda bolghan bes-munazire bésiqmidi. Gérmanche tor betlirini xitay istémal buyumlirini bayqut qilish chuqanliri qaplidi. Xitay istémal buyumlirini top kirgüzidighan gérmaniyidiki elbefrost namliq eng chong soda shirkiti 9-öktebir küni metbu'atlargha “Bundin kéyin xitaydin böldürgen almaymiz!” dep éniq jakarlashqa mejbur boldi. 8-Öktebir küni bu shirkettin zeherlik böldürgenni sétiwélip sherqiy gérmaniyidiki mekteplerge top tarqatqan sodéxo shirkitimu xelqtin epu sorighan idi.

Bash shtabi bérlindiki robért kox tetqiqat merkizi xitay istémal buyumlirida éghir derijide süpet mesilisi mewjutluqini ilgiri sürdi. Otturigha qoyulushiche, xitay dunyadiki 3-chong yéshil yémeklik buyumlirini éksport qilidighan dölet. Uning yilliq böldürgen ishlepchiqirish miqdarila 1 milyon 300 ming tonnigha yétidu. Gérmaniye bolsa xitayning asasliq böldürgen éksport qilidighan obyékti. Xitayning böldürgen éksportidin érishidighan yilliq paydisi 170 milyon dollargha yétidu. Emma gérmaniyide yüz bergen bu weqe tüpeyli, xitay terepning emdi bu paydigha dawamliq érishish pursiti yoq.

Gérmaniyidiki Uyghur ziyaliysi rahile xanim bu weqe tüpeyli gérman xelqining xitaygha bolghan qarishida zor burulush bolghanliqini, yawropa tupraqlirini paxal qiliwatqan xitay tawarliri bazirining kasatlishishqa yüzlen'genlikini tilgha aldi.

Gérmaniyidiki tirazhi eng yuqiri bolghan “Süretler géziti” 9-öktebirdiki sanida “Emdi hergizmu xitaydin böldürgen almaymiz” namliq maqale élan qilip, süpitige xitay xelqimu ishenmeydighan xitay istémal buyumlirini gérmaniyige qayta import qilmasliq teshebbusini ilgiri sürdi. Gérmaniye axbarat agéntliqining 9-öktebirdiki xewiride körsitilishiche, gérmaniye yéza igilik ministirliqi bu mesilige qarita jiddiy inkas bildürüp, bundin kéyin qaysi mehsulatning gérmaniyide ishlepchiqirilghanliqi, qaysi mehsulatning xitaydin we bashqa ellerdin kirgüzülgenlikini ochuq élan qilip, istémalchilarning tallap sétiwélishigha qulayliq yaritip bérish zörürlükini eskertti.

Gérmaniye dolqunliri we fransiye awazi radi'osining 9-öktebirdiki xewiride bayan qilinishiche, gérmaniye yéshillar partiyisining re'isliridin biri bolghan jem özdemir ependi 11 ming oqughuchining xitay méwisidin zeherlinish weqesige qarita ipade bildürüp, xitay méwisi peqetla erzan bolghanliqi üchün mekteplerde istémal qiliniwatqanliqini, gérmaniye hökümiti gérmaniye oqughuchilirini özining qimmet méwiliridin ozuqlinalaydighan iqtisadiy yardem bilen temin étishi kéreklikini tekitligen. Gérmaniye istémalchilarning heq-hoquqini qoghdash jem'iyiti mes'ulliridin martén lüker ependi inkas bildürüp, gérmaniye hökümitining xelqni xatirjem mal sétiwalalaydighan imkaniyet bilen teminlishi lazimliqini, bundaq tragédiyilik sodining qayta yüz bérishidin saqlinish zörürlükini eskertken. Gérmaniye istémal buyumlirini közitish teshkilati mes'ulliridin lok ependimu oqughuchilarni ozuqluq bilen teminleshte “Bahaghila qarimay, istémal buyumlirining süpitigimu alahide ehmiyet bérish”ni otturigha qoyghan. U yene, jama'et arisida bir meydan keng munazire qozghap, xitay kebi ish heqqi töwen, ishchilarning shara'iti nachar bolghan döletlerni dawamliq qollash-qollimasliq toghrisida pikir élish zörürlükinimu bildürgen.

Xewerlerde bayan qilinishiche, gérmaniyide 11 ming oqughuchining xitaydin kirgen böldürgende zeherlinish mesilisige qarita xitay hökümiti hazirgha qeder inkas bildürmigen. Xitay yémeklik mutexessisi wu xéng mezkur weqe tüpeyli pikir bayan qilip “Junggodin chet'elge éksport qiliniwatqan tawarlar süpet jehette junggodiki eng ilghar mallar hésablinidu. Eger junggoning chetke chiqiriliwatqan bu aliy süpetlik tawarlirida bu qeder éghir mesile bolsa, undaqta junggoluqlar istémal qiliwatqan buyumlarda qanchilik mesile bardu? bu kishini chöchütidu” dégen. U sözide yene, yémeklik süpiti mesilisining xitayda yéngi mesile emeslikini, 2008-yili zeherlik süt parashoki weqesi yüz bergenliki, shu yili yene yaponiyige éksport qilin'ghan tügürelerdimu zeherlik madda bayqalghanliqi, shundin kéyin xitayda zeherlik kök purchaq, zeherlik tawuz, zeherlik köktat, zeherlik gürüch, zeherlik dora dégendek nurghunlighan zeherlik istémal buyumliri bayqalghanliqini, bularning hemmisi xitay hökümitining istémal buyumlirigha bolghan mes'uliyet tüzümining nacharliqidin kélip chiqiwatqanliqini eskertken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.