Xitayning 'zeherlik yingne' hujumigha da'ir bayani xelq'ara metbu'atlarda guman qozghidi

Süret, 'yéngi tangliqlar' téliwiziyisining torbétidin bir körünüsh bolup, körünüshte, xitay namayishchilirining 2009 - yili 3 - séntebir küni ürümchide élip barghan, uyghur "yingne hujumchiliri" üstidin qattiq basturush élip bérish toghrisida hökümetke naraziliq bildürüsh namayishidin bir körünüsh.

Xitay hökümiti bolsa xitay köchmenlirining namayish qilishi'igha "zeherlik yingne weqesi"ning seweb bolghanliqini, "milliy bölgünchiler"ning xitay puqralirigha "zeherlik yingne" bilen hujum qilip, puqralarda ensizlik peyda qilghanliqini bildürgen idi. Lékin da'irilerning "zeherlik yingne" toghrisidiki chüshendürüshi xelq'ara metbu'atlarda guman qozghidi.

Xitay j x ministiri méng jyenju yéqinda ürümchide bayanat élan qilip, "zeherlik yingne weqesi"ni Uyghurlargha artqan. Bu weqeni 5" ‏- iyul weqesining dawami" dep tekitligen méng, zeherlik yingne bilen hujum qilishning "bölgünchi küchler jem'iyetke ensizlik sélish üchün peyda qilghan qilmish" ikenlikini ilgiri sürgen idi.

Xitay metbu'atlirining hökümetning bu mesilidiki meydanini asas qilip bergen xewerliride bolsa, urümchidiki xitay puqralirining "zeherlik yingne" hujumigha uchrap, öch élish obikti bolup qéliwatqanliqini gewdilendürüshke tirishqan.

Lékin chégra sirtidiki metbu'atlarning bügünki xewerliride xitay hökümitining "yingne weqesi" ge bergen chüshendürüshi we xitay metbu'atlirining bu weqediki bir tereplimilik xewerliride nurghun gumani nuqtilarning barliqini, xitay metbu'atlirining xewerliride tepsiliy ditallarning tilgha élinmaywatqanliqini ilgiri sürgen.

Amérikining washin'gton shehiridiki krishtayin we yang qanun mulazimet shirkitining adwokati nuri türkel ependi Uyghur ilining nöwettiki weziyitini yumshitishtiki zörür tedbirlerning biri uchur erkinliki, puqralarning heqiqi ehwalni bilish hoquqigha hörmet qilish ikenlikini bildürdi.

Lékin xitay hökümiti "yingne weqesi"ni Uyghur " bölgünchiler"ning peyda qilghanliqigha da'ir teshwiqatni kücheytip, "zeherlik yingne weqesi" de qolgha élin'ghanliqi ilgiri sürülgen Uyghurlargha a'it bezi resim we süretlik körünüshlerni tarqatqan. Süretlik körünüshlerning biride xitaylargha yingne sanjip tutulup qalghanliqi ilgiri sürülgen bir Uyghur bala bar. Xitay téléwiziye qanallirida bu Uyghur balining yingne we okullarning özining ikenlikini iqrar qilghanliqini anglatqan.

Xongkongdiki "jenubiy junggo etigenlik pochta géziti" ning bügünki xewiride xitay metbu'atlirida "bu balining yingne - okullarni qeyerdin alghanliqi yaki bu balining zeherlik chékimlikke adetlen'gen birsi" ikenlikige da'ir tepsiliy ditallarning tilgha élinmighanliqini, "zeherlik yingne weqesi"ge da'ir bu dilolarning tepsiliy ditallirini terepsiz éniqlashning qiyin'gha toxtaydighanliqini ilgiri sürgen.
 
Shinxu'a agéntliqi bolsa "zeherlik yingne"de yarilan'ghanliqi ilgiri sürülgen bir bimar bilen doxturlar dawalawatqan bir ösmür balining resimini tarqatqan. "Jenubiy junggo etigenlik géziti" Uyghur ilidiki yerlik hökümet da'iriliri weziyetni tinjitishqa urunuwatqan bir mezgilde, shinxu'a agéntliqining bu türdiki resimlerni élan qilishi weziyetni peseytishke zit heriket, dep qaraydighanliqini bildürgen.

Nuri türkel bolsa xitay da'irilirining bir tereplimilik xewer tarqitip, rayonda uzun muddetlik bir toqunushning uruqini chéchiwatqanliqini bildürdi.

Jenubiy junggo etigenlik géziti" Uyghur ilide uchurni qamal qilish milletler arisidiki nepret, qorqunch we ösek sözlerning keng tarqilishigha seweb boluwatqanliqini bildürgen. Krishtayin we yang qanun muklazimet shirkitidiki nuri türkel xitay weziyetni yumshatmaqchi bolsa, bir tereplimilik xewer tarqitishni toxtitip, Uyghurlarning kishilik izzet hörmitige dexli teruz qilmasliqini telep qildi.

"Jenubiy junggo etigenlik pochta géziti" diki xewerde yene " uchur kontroli shinjangda nepret, qorqunch we ighwalarning keng tarqilishigha seweb boluwatqanliqini, emeldarlarning emilini bikar qilish, qolgha élish, atalmish gumandarlarni sotlash ziddiyetni hel qilalmaydighanliqini, "hökümetning siyasitini özgertish kérekliki" ni ilgiri sürgen.