Shiwéytsariyediki siyasiy pa'aliyetchiler nataliya benéllining tetür teshwiqatigha naraziliq bildürdi
2025.01.10

Yéqinda shiwéytsariyening luzan uniwérsitétidiki tetqiqatchi nataliya benélli xitayning gherbke qaritilghan gézit we intérnét torlirida élan qilghan “Xitay modéli”, “Ré'alliq gherbning shinjang toghrisidiki teshebbusini ret qildi” qatarliq bir nechche parche maqaliliri bilen Uyghur irqiy qirghinchiliqini ret qilip, xitayning teshwiqatini qilishi, shiwéytsariyediki Uyghurlar we Uyghur, tibet mesilisige köngül bölidighan yerlik siyasiy pa'aliyetchiler hem tetqiqatchilarni qattiq narazi qilghanidi.
U maqaliside, xitayning Uyghur élidiki qirghinchiliq siyasitini ghelibe we zor netije dep teripligen bolup, “Ré'alliq gherbning shinjang toghrisidiki teshebbusini ret qildi” namliq maqaliside: “Qandaqla bolmisun, gherbning asasliq taratquliri yawropa we amérika qatarliqlar bilen til biriktürüp, xitay hökümitini paxta étizliri we zawutlirida Uyghurlarni mejburiy emgekke saldi, Uyghur medeniyitini we islam dinigha étiqad qilghuchilarni basturdi dep töhmet qilip, peskeshlik bilen eyiblidi. Emma, shinjangning ijtima'iy-iqtisadiy, medeniyet tereqqiyati we men körgen ré'alliq bu eyibleshlerni ret qildi” dep, xitayning Uyghur diyarida Uyghur xelqige qarita yürgüzüwatqan qirghinchiliq siyasetlirini atalmish “Namratliqtin qutuldurush” siyasiti qilip perdazlap oqurmenlerge sun'ghanidi.
Bu heqte pikir bayan qilghan, shiwéytsariyelik xitay ishliri tetqiqatchisi, “Xitay qara tashliq kitabi” ning aptori charlés sarasén özining köz qarashlirini otturigha qoyup ötti.
U, mundaq deydu: “Asasiy éqimdiki axbarat (radiyo, téléwiziye, kündilik gézit, zhurnal) diki xewerlerge diqqet qilish muhim, chünki bu qanallardiki mezmunlar jama'et pikrige we axirida siyasiy qararlargha zor tesir körsitidu we ijtima'iy taratqu supilirining tewsiye hésablash usulida pikir köpüklirining shekillinishini keltürüp chiqiridu, bu, kishini tolimu endishige salidu. Bundaq ehwallarni muwapiq wasite bilen hel qilish kérek, mesilen Uyghur jama'itining aktipchanliqi we reddiye qayturup axbarat élan qilish yighini échish dégendek. Uyghurlar köpinche döletlerde az sanliq bolghachqa, Uyghurlarning pa'aliyetliri siyasiy tesiri küchlük bolghan hemkarliq shériklirining qollishigha mohtaj, mesilen siyasiy partiyeler yaki ammiwi teshkilatlar”.
Bu munasiwet bilen, nataliya benélli bilen alaqilishish üchün 2024-yili dékabirdin bashlap nechche qétim yazghan élxétimizge qarita27-dékabir so'alimizgha jawab béridighanliqini éytip aptomatik jawab kelgenidi. Lékin yéngi yildin kéyin uning bilen alaqilishish üchün qayta-qayta yazghan élxetlirimiz jawabsiz qaldi. Bu munasiwet bilen
Shiwéytsariyediki siyasiy pa'aliyetchilerning bu heqtiki pikrini élish meqsitide, shiwéytsariye Uyghur jem'iyitining sabiq re'isi endili qaraxanni ziyaret qilduq. U, özining bu heqtiki köz qarashlirini otturigha quyup ötti.
Bügünki künde, xitay hökümiti xelq'ara jem'iyet we döletlerning Uyghur siyasitige bolghan qarishini özgertishtin ibaret rezil meqsitige yétish üchün, xelq'ara jama'etchilikni aldap, mushuninggha oxshash, gherbtiki bir qisim pulluq qelemkeshler yaki tetqiqatchilarni ishqa sélip aldamchiliq qiliwatqanliqi melum bolmaqta. Bu heqte charlés sarasén ependi yene mundaq deydu.
“Ijtima'iy taratqularda kishilerning özini shirket we döletlerning teshwiqatigha ishlitishige yol qoyghan bir hadise bar. Kishilerning muddi'asi oxshimasliqi mumkin. Beziler shexsiy yaki siyasiy sewebler tüpeylidin buninggha wasitilik yaki wasitisiz yardem qilidu. Bu shiwéytsariyelik jem'iyetshunas natali bénélligha oxshash bolup, u xitay we sherqiy türkistan'gha qilghan sepiri heqqide, kapitalistik iqtisadiy sistémini asas qilghan gherbning ijtima'iy endizisini ret qilip, xitayning kishilik hoquq we puqralar erkinliki jehettiki gumanliq xatirilirige qarimay, bir tereplime qarash bilen xitayning teshwiqati üchün maqale yazghan”.
Nataliya benélli maqaliside, xitay hökümitining atalmish “Namratliqtin qutuldurushi” ning esli mahiyitining Uyghur, qazaq we qirghiz qatarliq yerlik milletlerni ebediy namrat qaldurush, tedrijiy halda assimilyatsiye qilip yoq qilish ikenlikini ret qilip, Uyghur diyaridiki “Qatnash we égiz binalarni tereqqiyat we yerliklerning béyishi, namratliqtin qutulushning ipadisi dep yazghan. U, “Uyghurlarning milliy, diniy kimliki qoghdilidu, diniy ibadet we pa'aliyetler erkin, men qeshqerde héytgahni ziyaret qildim” dep yazghan bolup, bu heqte dunya Uyghur qurultiyi fondi re'isi, d u q bérlin ishxanisining diréktori gheyur qurban, xitay hökümitining yawropada buninggha oxshash bir qisim sinologlarning qelimi arqiliq xitayning teshwiqatini bazarlawatqanliqini, buninggha oxshash hadisilerning bundin burunmu bolghanliqini tilgha élip, özining qarashlirini otturigha quyup ötti.
Xitay hökümiti uzun yillardin buyan Uyghur élidiki Uyghur, qazaq qatarliq yerlik milletlerni din, siyaset, iqtisad we medeniyet jehetlerdin basturup, ularni omumyüzlük assimilyatsiye qilip yoqitish we rayonning étnik qurulmisini özgertishke urunsa, yene bir tereptin gherbte nataliya benéllige oxshash bir qisim xitay siyasitini himaye qilidighan qelemkeshler, sinologlar we yutubérlar arqiliq dunya jama'etchilikige saxta uchur tarqitip özining Uyghur irqiy qirghinchiliqi jinayitini yoshurushqa urunmaqta.