Долқун әйса: “уйғур мәсилиси тәйвәндә чақирилған хәлқара диний етиқад әркинлики йиғининиң муһим темиси болди”

9-Айниң 7-8-күнлири тәйвәнниң тәйбей шәһиридә “хәлқара диний етиқад әркинлики” йиғини чақирилған болуп, уйғур қирғинчилиқи йиғинниң асасий темисиға айланған.

Бу йиғинға америка, явропа дөләтлири, африқа вә латин америкаси дөләтлиридин кәлгән парламент әзалири, аммиви тәшкилат мәсуллири, диний затлар, паалийәтчиләр вә тәйвән парламентиниң рәиси йов сикун (You Si-kun) әпәнди вә парламент әзалиридин болуп 150 киши иштирак қилған. Мәзкур йиғинға дуня уйғур қурултийиниң рәиси долқун әйса әпәнди, иҗраийә рәиси өмәр қанат әпәнди вә америка хәлқара дини әркинлик комитетиниң сабиқ рәиси нури түркәл әпәндиләр тәклип билән қатнашқан.

Долқун әйса әпәнди телефон зияритимизни қобул қилип, бу йиғин тоғрисида мундақ деди: “биз бу йиғинда шәрқий түркистандики диний етиқад әркинликини асас қилған һалда, шәрқий түркистанниң еғир вәзийитини йиғин әһлигә аңлитиш пурситигә игә болдуқ. Булардин сирт һәр қайси дөләтләрдин кәлгән рәһбәрләр, парламент әзалири билән көрүшүш арқилиқ бундин кейин у дөләтләрдә елип баридиған паалийәтлиримизгә земин һазирлиған болдуқ.”

Дуня уйғур қурултийи иҗраийә комитети рәиси өмәр қанат әпәндиму телефон зияритимизни қобул қилип, уйғурларниң нөвәттики вәзийитиниң тәйвәндә чақирилған йиғинниң асасий темисиға айланғанлиқини баян қилип мундақ деди: “уйғур мәсилиси мушу йиғинниң асаслиқ темилиридин бири болди. Уйғур ирқий қирғинчилиқи, уйғурларға қарита елип бериватқан бастуруш сиясити, хитайниң уйғурларға қарита елип бериватқан чегра һалқиған бастуруш сиясити қатарлиқ темиларда доклатлар сунулди вә музакириләр елип берилди. Һәр қайси дөләтләрниң хитайниң бу сияситини тохтитиши үчүн конкрет тәдбирләр елип бериши керәклики тоғрисида чақириқлар болди. Йиғинда доклат бәргән мутәхәссисләр, һәр қайси дөләтләрдин кәлгән сиясийонлар, вәкилләр вә башқа қатнашқучилар тәрипидин сунулған доклатлардиму уйғур мәсилиси, уйғурларға қаритиливатқан ирқий қирғинчилиқ сиясити асаслиқ бир тема болуп оттуриға қоюлди.”

Хәлқара сақчи тәшкилати-интерпол долқун әйса үстидин 1997-йили хитайниң тәлипигә бинаән қизил башлиқ тутуш буйруқи чиқарғаниди. Бирақ интерпол бу тутуш буйруқини2018-йили бикар қилған болуп, америка қатарлиқ көплигән дөләтләр униң киришни қарши алғаниди. Бу қетим тәйвән һөкүмитиму долқун әйсаға болған чәклимисини әмәлдин қалдурған. Долқун әйса әпәнди бу қетим тәйвәнгә елип барған зияритидики әң муһим нәтиҗиләрдин бириниң бу болғанлиқини баян қилди. У, мундақ деди: “мән2006-йили тәйвәнгә вакаләтсиз милләтләр тәшкилатиниң қурултийиға қатнишиш үчүн кәлгән идим. Әмма 2008-йили тәйвәндә сайлам болуп гоминдаң партийәси һакимийәт бешиға кәлгәндин кейин мениң тәйвәнгә киришимни чәклигәниди. Тәйвән һөкүмити, хәлқара сақчи тәшкилати-интерполниң мениң үстүмдин хитайниң тәлипигә бинаән чиқарған қизил башлиқ тутуш буйруқини асас қилип туруп ‛дөләт бихәтәрликигә тәһдит елип келиду‚ дәп чәклимә қойғаниди. Мән көп қетим йиғинға тәклип қилинған болсамму 17 йилдин буян тәйвәнгә кирәлмигән идим. Бу қетимқи йиғинниң саһипханлиридин бири болған тәйвән парламентиниң рәиси йов сикун әпәнди, тәйвән парламенти кишилик һоқуқ комитетиниң катипи өркәш дөләт әпәнди вә нури түркәл әпәндиләрниң тәйвәнниң мунасивәтлик органлири билән көрүшүши арқилиқ бу чәклимә бикар қилинған болди. Бу бизниң хитайниң чегра һалқиған бастуруш сияситигә қарита қолға кәлтүргән ғәлибимиз һесаблиниду.”

Долқун әйса әпәнди йиғинда уйғур қирғинчилиқи вә уйғурларниң нөвәттики еғир вәзийитини аңлатқандин сирт, йиғинни чақирған тәйвән парламенти рәиси йов сикун әпәнди, ташқи ишлар министири җосәп ву (Joseph Wu) әпәндиләр билән айрим айрим учришиш елип берип муһим музакириләр елип барғанлиқини вә уйғурлар намидин рәһмәт ейтқанлиқини билдүрди.

Долқун әйса әпәнди, дуня уйғур қурултийи рәһбәрлириниң тәйвән зиярити җәрянида тәйвәндики сиясий паалийәтчиләр, аммиви тәшкилат мәсуллири биләнму учришип бундин кейин тәйвәндә ортақ елип берилидиған паалийәтләр тоғрисида пилан түзүп чиққанлиқини ейтти.