Dolqun eysa: “Uyghur mesilisi teywende chaqirilghan xelq'ara diniy étiqad erkinliki yighinining muhim témisi boldi”

9-Ayning 7-8-künliri teywenning teybéy shehiride “Xelq'ara diniy étiqad erkinliki” yighini chaqirilghan bolup, Uyghur qirghinchiliqi yighinning asasiy témisigha aylan'ghan.

Bu yighin'gha amérika, yawropa döletliri, afriqa we latin amérikasi döletliridin kelgen parlamént ezaliri, ammiwi teshkilat mes'ulliri, diniy zatlar, pa'aliyetchiler we teywen parlaméntining re'isi yow sikun (You Si-kun) ependi we parlamént ezaliridin bolup 150 kishi ishtirak qilghan. Mezkur yighin'gha dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependi, ijra'iye re'isi ömer qanat ependi we amérika xelq'ara dini erkinlik komitétining sabiq re'isi nuri türkel ependiler teklip bilen qatnashqan.

Dolqun eysa ependi téléfon ziyaritimizni qobul qilip, bu yighin toghrisida mundaq dédi: “Biz bu yighinda sherqiy türkistandiki diniy étiqad erkinlikini asas qilghan halda, sherqiy türkistanning éghir weziyitini yighin ehlige anglitish pursitige ige bolduq. Bulardin sirt her qaysi döletlerdin kelgen rehberler, parlamént ezaliri bilen körüshüsh arqiliq bundin kéyin u döletlerde élip baridighan pa'aliyetlirimizge zémin hazirlighan bolduq.”

Dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitéti re'isi ömer qanat ependimu téléfon ziyaritimizni qobul qilip, Uyghurlarning nöwettiki weziyitining teywende chaqirilghan yighinning asasiy témisigha aylan'ghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Uyghur mesilisi mushu yighinning asasliq témiliridin biri boldi. Uyghur irqiy qirghinchiliqi, Uyghurlargha qarita élip bériwatqan basturush siyasiti, xitayning Uyghurlargha qarita élip bériwatqan chégra halqighan basturush siyasiti qatarliq témilarda doklatlar sunuldi we muzakiriler élip bérildi. Her qaysi döletlerning xitayning bu siyasitini toxtitishi üchün konkrét tedbirler élip bérishi kérekliki toghrisida chaqiriqlar boldi. Yighinda doklat bergen mutexessisler, her qaysi döletlerdin kelgen siyasiyonlar, wekiller we bashqa qatnashquchilar teripidin sunulghan doklatlardimu Uyghur mesilisi, Uyghurlargha qaritiliwatqan irqiy qirghinchiliq siyasiti asasliq bir téma bolup otturigha qoyuldi.”

Xelq'ara saqchi teshkilati-intérpol dolqun eysa üstidin 1997-yili xitayning telipige bina'en qizil bashliq tutush buyruqi chiqarghanidi. Biraq intérpol bu tutush buyruqini2018-yili bikar qilghan bolup, amérika qatarliq köpligen döletler uning kirishni qarshi alghanidi. Bu qétim teywen hökümitimu dolqun eysagha bolghan cheklimisini emeldin qaldurghan. Dolqun eysa ependi bu qétim teywen'ge élip barghan ziyaritidiki eng muhim netijilerdin birining bu bolghanliqini bayan qildi. U, mundaq dédi: “Men2006-yili teywen'ge wakaletsiz milletler teshkilatining qurultiyigha qatnishish üchün kelgen idim. Emma 2008-yili teywende saylam bolup gomindang partiyesi hakimiyet béshigha kelgendin kéyin méning teywen'ge kirishimni chekligenidi. Teywen hökümiti, xelq'ara saqchi teshkilati-intérpolning méning üstümdin xitayning telipige bina'en chiqarghan qizil bashliq tutush buyruqini asas qilip turup ‛dölet bixeterlikige tehdit élip kélidu‚ dep cheklime qoyghanidi. Men köp qétim yighin'gha teklip qilin'ghan bolsammu 17 yildin buyan teywen'ge kirelmigen idim. Bu qétimqi yighinning sahipxanliridin biri bolghan teywen parlaméntining re'isi yow sikun ependi, teywen parlaménti kishilik hoquq komitétining katipi örkesh dölet ependi we nuri türkel ependilerning teywenning munasiwetlik organliri bilen körüshüshi arqiliq bu cheklime bikar qilin'ghan boldi. Bu bizning xitayning chégra halqighan basturush siyasitige qarita qolgha keltürgen ghelibimiz hésablinidu.”

Dolqun eysa ependi yighinda Uyghur qirghinchiliqi we Uyghurlarning nöwettiki éghir weziyitini anglatqandin sirt, yighinni chaqirghan teywen parlaménti re'isi yow sikun ependi, tashqi ishlar ministiri josep wu (Joseph Wu) ependiler bilen ayrim ayrim uchrishish élip bérip muhim muzakiriler élip barghanliqini we Uyghurlar namidin rehmet éytqanliqini bildürdi.

Dolqun eysa ependi, dunya Uyghur qurultiyi rehberlirining teywen ziyariti jeryanida teywendiki siyasiy pa'aliyetchiler, ammiwi teshkilat mes'ulliri bilenmu uchriship bundin kéyin teywende ortaq élip bérilidighan pa'aliyetler toghrisida pilan tüzüp chiqqanliqini éytti.