Тик-ток ширкитиниң директори гуваһлиқ бериш йиғинида уйғурлар мәсилисигә позитсийә билдүрүштин қачти

Тикток(TikTok) ширкитиниң баш иҗраийә әмәлдари шө зи чев авам палатасида өткүзүлгән енергийә вә сода комитети испат аңлаш йиғинида гуваһлиқ бәрмәктә. 2023-Йили 23-март, вашингтон.

3-Айниң 23-күни америка дөләт мәҗлиси авам палатаси әзалири тик-ток ширкитиниң баш директори җов шовзи((Shouzi Chew дингуваһлиқ алди. 5 Саәткә йеқин давамлашқан бу гуваһлиқ йиғинида, авам палата әзалири тик-ток ширкитиниң хитай һөкүмити билән болған мунасивити, тик-ток әп деталиниң американиң дөләт хәвпсизлики, учур бихәтәрлики, кишилик һоқуқ қиммәт қариши вә яш-өсмүрләрниң психик сағламлиқиға елип келиватқан хәтири қатарлиқ мәсилиләр үстидә еғир һәм кәскин соалларни сориди.

Авам палата әзалири нәччә йилдин буян ямрап кәткән бу видийо әп деталиниң һазир америка билән хитайниң сиясий, иқтисадий вә техникида үстүнлүк талишишиниң җәң мәйданиға айлинип қалғанлиқини тәкитлиди.

Бу гуваһлиқ бериш йиғинида, хитайниң әң чоң иҗтимаий алақә тори BytDance (дойин) ниң қармиқидики тик-ток ширкитиниң баш директори җов шовзи тик-токниң хитайға бағлиниши һәққидики соалларға җаваб бәргинидә, хитай һөкүмитиниң тик-токни контрол қиливалғанлиқини һәмдә тик-токниң америкида җасуслуқ қиливатқанлиқини инкар қилишқа урунди. Демократлар вә җумһурийәтчиләрдин болған авам палата әзалири униң бәзи мүҗмәл гәплиридин терикип, “шундақму яки әмәсму” (Yes or No) дәп нәқ җаваб беришни тәләп қилғанда, у бир гепини тәкрарлап, ениқ җаваб бериштин өзини қачурди.

Авам палата әзалири тик-токниң американиң дөләт хәвпсизликигә тәһдит шәкилләндүрүватқанлиқи, америкадин учур оғрилап хитайға йәткүзүп бериватқанлиқи һәққидә соал сориғанда җов шовзи буниму инкар қилип, тик-токниң баш ширкити болған дойинниң америкадики санлиқ мәлуматларға асанлиқчә еришәлмәйдиғанлиқини, чүнки бу санлиқ мәлуматларни тексас штатидики Oracle ширкитиниң башқуридиғанлиқини ейтти. Әмма бу җаваблар авам палата әзалирини қайил қилалмиди. Улар өткән йили тик-токниң төт нәпәр хизмәтчисиниң мухбирларниң санлиқ мәлуматини игиләшкә урунғанлиқи түпәйлидин иштин бошитилғанлиқини, буниң ичидә иккисиниң хитай хизмәтчиси икәнликини оттуриға қойди.

Тик-ширкитиниң баш директори җов шовзи тик-токниң хитай һөкүмити билән болған мунасивити, хитайдики дойиндин тәқсим болидиған кирими һәққидә соралған соалға ениқ җаваб бәрмиди. У тик-токниң хусусий ширкәт болуш сүпити билән тапқан киримини ашкарилимайдиғанлиқини, мушу ваққичә коммунист хитайниң бирәр әмәлдари билән көрүшүп бақмиғанлиқини ейтти. Уйғур ирқий қирғинчилиқи, тйәнәнмен вәқәси вә тәйвән мәсилисигә аит мәзмунларни өчүрүветиш қилмиши һәққидә соал соралғанда уни инкар қилди.

Американиң аризона шитатидин сайланған авам палатаси әзаси дебби ласко (Debbie Lesko) җов шовзидин: “сиз хитай һөкүмити уйғурларни бастуруватиду дегән қарашқа қошуламсән?” дәп сориғанда, җов шовзи өзиниң кишилик һоқуқ мәсилисигә көңүл бөлсиму, буни ширкәтниң ишиға арилаштурмайдиғанлиқи һәққидә гәп йорғилитишқа башлиди. Дебби ласко бу соалға нәқ җаваб беришни тәләп қилип үч қетим сориған болсиму, һәр қетимда кона гепини тәкрарлап, нәқ җаваб бериштин өзини қачурди.

Тик-токниң әң көп қолланғучилири америкадики яш-өсмүрләр болуп, тик-токтики һәр хил мәзмунларниң бу яш әвладларниң психик сағламлиқини бузуватқанлиқи бу қетимлиқ гуваһлиқ йиғининиң йәнә бир муһим темиси болди. Авам палата әзаси майкел билиракс (Michael Bilirakis) тик-токниң өлүвелишни тәшвиқ қилидиған бир видийосини көрсәткәндә, гуваһлиқ бериш зали еғир сүкүткә чөмди. Өлүвалған 16 яшлиқ балиниң ата-анисиниң сүритиму йиғин әһлигә көрситилди.

Флорида шитатидин сайланған авам палата әзаси кат каммәк (Kat Cammack) тик-токқа чиққан вә америка авам палатаси енергийә, сода комитетиниң башлиқи кети роҗерсқа қораллиқ тәһдит селишни тәшвиқ қилидиған бир видийони көрситип: “бу видийо тик-токта турғили 41 күн болди. Бу нәрсә мәзкур комитетниң башлиқи вә мушу залда олтурған барлиқ кишиләргә биваситә тәһдит салиду. Бу нәрсә та һазирғичә тик-токта тарқилип йүрүватса, биз сизниң санлиқ мәлумат бихәтәрликини башқуралайдиғанлиқиңизға қандақ ишинимиз? мушу йәрдә олтурған кишиләрниң учур мәхпийәтликини қоғдиялмисаң, 150 милйон америкалиқниң шәхсий учури вә бихәтәрликини қоғдиялишиңизға қандақ ишинимиз?” дәп соал қойди.

Америка авам палата әзаси кети роҗерс (Cathy Rodgers) бу йиғинда тик токни-хитайға зич бағланған бу җасуслуқ деталини чәкләш керәкликини оттуриға қоюп мундақ деди:

“биз тик-токниң американиң әркинлик, кишилик һоқуқ вә йеңилиқ яритиш қиммәт қаришини қобул қилидиғанлиқиға ишәнмәймиз. Тик-тик америкалиқларни техиму көп контрол қилиш, техиму көп назарәт қилиш, техиму көп суйиистемал қилиш үчүн давамлиқ қоллинилип кәлди. Сизниң бу видийо көрситиш ториңиз чоқум чәклиниши керәк”.

Йеқинқи мәзгилдә дунядики нурғун дөләтләр, җүмлидин байден һөкүмити тик-токни чәкләшкә һәрикәт қиливатқан болуп, америка ташқи ишлар министири антони билинкен 23-март күни тик-ток әмәлдариниң гуваһлиқ бериш йиғинидин кейин қилған сөзидә, тик-токниң американиң хәвпсизлики үчүн бир тәһдит икәнлики вә уни чәкләш керәкликини билдүргән.

Бу гуваһлиқ бериш йиғинидин кейин тик-ток ширкити баянат елан қилип, баш директор җов шовзиниң америка авам палата әзалириниң соаллириға җаваб беришкә тиришқанлиқини, әмма бу соалларда сиясий һәйвиниң күчлүк болуп кәткәнликини билдүргән.

Мәлуматларға қариғанда, бу йил 40 яшқа киргән җов шовзи сингапорлуқ болуп, әнглийә вә америкада сода-иқтисад оқуғаникән; 2021-йилдин һазирғичә тик-токниң баш директори вә тик-токниң хитайдики баш ширкити болған BytDance (дойин) ниң малийә әмәлдари болуп хизмәт қилип кәлмәктикән. У BytDance ниң хитайдики баш иҗраийә әмәлдари ляң рубоға хизмәтлиридин доклат берип туридикән.

“форбес” журнилиниң 24-март күнидики хәвиригә қариғанда, бу биринчи мәйданлиқ гуваһлиқ бериш йиғинида америка авам палата әзалири тик токниң америка абонтлириға болған тәсирини йәниму чоңқур игиләш керәкликини билдүрүшкән; йәнә бир тәрәптин хитай һөкүмити американиң тик-токни чәклиши яки сатқузуветишидин әнсирәп, униңға қарши күч вә пикир топлимақтикән.