Yaponiye paytexti tokyoda “Xelq'ara Uyghur munbiri” yighini bashlandi

Yaponiye waqti 29-öktebir kechqurun tokyodiki métropolitan méhmanxanisida “Xelq'ara Uyghur munbiri: dunya parlaméntlar kéngishi” yighinining échilish murasimi resmiy bashlandi.

Échilish sözi yaponiye parlaméntining ezasi, yaponiye parlaméntining xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikini tekshürüsh we tedbir élish kéngishi (JPCHC) ning ijra'iye re'isi xirofumi shimimura (Hirofumi Shimomura) ependining nutuqi bilen bashlandi.

RFA/Sintash

Xirofumi shimomura ependi sözide yaponiyening asiyadiki eng muhim démokrat dölet bolush süpiti bilen dunyadiki kishilik hoquq depsendichiliklirige yéqindin diqqet qilip kéliwatqanliqini, bolupmu xitayning Uyghur rayonida yéqinqi birqanche yillardin buyan yürgüzüp kéliwatqan qebih basturush siyasiti we insaniyetke qarshi qilmishlirigha jiddiy rewishte diqqet nezerini aghdurup kéliwatqanliqini bildürdi. U yene yaponiyening démokratik qimmet qarishigha ige bir dölet bolush süpiti bilen birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq kéngishining Uyghur mesilisidiki meydani we tartishmilirigha aktip inkas qayturup kelgenliki, gerche yaponiye parlaménti we hökümiti hazirgha qeder Uyghur irqiy qirghinchiliqini ochuq-ashkara étirap qilghan birer qarar alalmighan bolsimu, emma xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüp kéliwatqan basturush siyasetlirini izchil türde eyiblep kelgenliki, buningdin kéyin bu jehette téximu ilgiriligen halda inkas bildürüsh mumkinchilikining zorluqini tekitlep ötti.

Uningdin kéyin dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependi qarshi élish nutuqi sözlidi. U échilish murasimida radiyomizning ayrim ziyaritini qobul qilip, bu qétim yaponiyede échilghan “Xelq'ara Uyghur munbiri” yighinining az dégende ikki türlük jiddiy teqezza we nishanni közlep uyushturulghanliqini tekitlep ötti.

 “Hemmimizge melum bolghinidek, irqiy qirghinchiliq bashlan'ghan 6 yildin buyan, dunyadiki 10 dek döletning hökümet we parlaméntliri xitayning Uyghurlargha qaratqan basturushining ‛irqiy qirghinchiliq‚ ikenlikini étirap qildi, halbuki, bu döletlerning hemmisi dégüdek gherb döletliridur. Shundaq bolushigha qarimay, xitay qirghinchiliqni toxtatqini yoq, dunyamu bu jehette xitayni bu qirghinchiliqtin tosidighan emeliy bir tedbir alghini yoq. Shundaq bolghachqa, biz bu qétim Uyghur irqiy qirghinchiliqini téximu keng da'iride kötürüp chiqish, gherbtila emes, belki asiyadiki eng muhim démokratik dölet bolghan yaponiyede küntertipke élip kélish, shu arqiliq hem gherb we sherqni, hem yawropa-amérika we asiyani heriketlendürüshni nishan qilduq.”

Dolqun eysa ependi yene bu qétim yaponiyede échiliwatqan bu yighinning xéli burunla xitaygha nisbeten küchlük bir bésim shekillendürgenlikini, özliri igiligen uchurlargha qarighanda, xitayning türlük usul we qanallar arqiliq yaponiye terepke bésim qilghanliqini؛ bu yighin'gha qatnashmaqchi bolghan bir qisim gherb döletlirining parlamént ezalirigha, bolupmu sherqiy yawropadiki bir qisim döletlerning parlamént ezalirigha ayrim shekilde xet-alaqe ewetip, ularni bu yighin'gha qatnishishtin tosmaqchi bolghanliqini؛ emma xitayning qandaq qilishidin qet'iynezer bu yighinning öz qerelide muweppeqiyetlik bashlan'ghanliqini eskertip ötti.

RFA/Sintash

Ariliqta muhajirette yashawatqan Uyghur sen'etkarliridin shöhret tursun qatarliqlarning orundishida Uyghur muqamliridin ariye éytildi. Dutar-temburning mungluq tengkishide éytilghan Uyghur muqamining küy-neghmiliri pütün zaldikilerning keypiyatini yuqiri kötürdi, shundaqla Uyghur milliy sen'itining mislisiz güzel küyini namayan qildi.

RFA/Sintash

Axirida yaponiye parlaméntining eng yash ezasi, yaponiyediki Uyghurlar arisidin yétiship chiqqan ayal siyasiyon arfiye éri (erfiye éli) neq meydan söhbitining qimmetlik méhmini süpitide, özining yaponiye parlaméntigha eza bolup saylinishidiki japaliq siyasiy musapisi, özining bir Uyghur perzenti bolush süpiti bilen nöwettiki Uyghur mesilisige bolghan qarashliri, Uyghur qirghinchiliqi dawam qiliwatqan nöwettiki weziyette özining hem yaponiye parlaméntining ezasi hem bir Uyghur perzenti bolush süpiti bilen oylighanliri we hés-tuyghulirini tesirlik nutuqi bilen anglatti. Axirida u, tutqundiki sha'ir abduqadir jalalidinning lagérda turup yazghan “Yanarim yoq” namliq shé'irini hem Uyghurche hem in'glizche déklamatsiye qilish bilen nutuqini ayaghlashturup, pütkül meydanni lerzige keltürdi.

Tokyoda échiliwatqan “Xelq'ara Uyghur munbiri: dunya parlaméntlar kéngishi” ning échilish murasimidin neq meydan xewer berduq. Mezkur yighinning ete, yeni 10ayning 30-küni yaponiye parlaméntida dawam qilidighan tunji künidiki muhakimiliri heqqide dawamliq melumat bérimiz.