Tonulghan ressam telet mirrehimof: “Men reng bilen wetenning ehwalini ispatlashni yaxshi körimen”

Qirghizistanliq ressam telet mirrehimofning “Kona qeshqer” esiri, bishkek.

Qirghizistanliq ressam telet mirrehimofning “Üzümzarliq turpan” esiri, bishkek.

Melumki, eyni waqitlarda sabiq sowét jumhuriyetliri bolghan qazaqistan, qirghizistan, özbékistanda bir top Uyghur ressamliri yétilip chiqqan bolup, ularning beziliri hazirmu öz ijadiyetlirini dawamlashturup kelmekte. Ular eserlirini jumhuriyetlik we xelq'ara körgezmilerge qoyush, yene shundaqla ularni ayrim neshr qilish arqiliq Uyghur teswiri sen'itining rawajlinishigha öz töhpilirini qoshmaqta. Shularning biri qirghizistanliq tonulghan ressam telet mirrehimof bolup, u mushu yili 75 yilliq tewelluti munasiwiti bilen yéqinda bishkek shehiride özining yekke körgezmisini ötküzdi hemde öz eserlirining toplimini neshr qildi.

Igilishimizche, ressamning körgezmisi 11-öktebir küni ghappar aytiyéf namidiki qirghizistan dölet muzéyida échilghan bolup, uninggha qirghizistan, qazaqistan we özbékistanning tonulghan ressamliri, qirghizistan hökümet wekilliri, medeniyet erbabliri, ressam ijadiyitining muxlisliri we bashqilar qatnashqan. Körgezmige ressamning 50 yil dawamida ijad qilghan her xil mawzulardiki 100din oshuq eserliri qoyulghan bolup, körgezme bir ay dawam qilghan.

Mezkur körgezmige qatnashqan qazaqistanliq tonulghan zhurnalist abdukérim tudiyarofning pikriche, ottura asiya Uyghur ressamliri Uyghur milliy teswiri sen'itining asasini qurghan awakri shemsining yolini dawamlashturmaqtiken. Abdukérim tudiyarof ularning her qaysining ijadiyitining özige xas alahidiliki bar ikenlikini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Telet milliy boyaqsiz sen'et ijadiyitining chong ehmiyetke ige bolalmaydighanliqini chongqur hés qilghan ressam. Shuning üchün uning sizghan köligen eserliride milliy puraqning hiddini birdin bayqashqa bolidu. U xelqining tarixini, mewjut hayatini, örp-adetlirini maharet bilen köz aldimizgha namayan qilalidi.”

Igilinishiche, telet mirrehimof 1944-yili Uyghur élining ghulja shehiride ataqliq zerger a'iliside tughulghan. Uning dadisi eghzem mirrehimof hazirqi qazaqistanning yarkent shehiride tughulghan bolup, sowét hakimiyiti yürgüzgen teqiblesh siyasiti sewebidin 7 yéshida ata-anisi bilen Uyghur diyarigha köchüp kétishke mejbur bolghan. Eghzem ghuljida yalqunluq sha'ir lutpulla mutellip bilen birge mektepte oqup, dost bolghan. U xitay gomindang hökümitige qarshi azadliq qozghilingi partlighanda pida'iy bolup atlinip, milliy armiyede kapitan unwanida batalyon komandirining siyasiy ishlar boyiche orunbasari xizmitide bolghan. Eghzem mirrehimofning zergarliq talantini bayqighan sherqiy türkistan jumhuriyiti rehberliki uninggha dölet ordén-médallirini yasashni tapshurghan.

Biz bishkek shehiride yashawatqan Uyghur xelq ressami, qirghizistanning xizmet körsetken medeniyet erbabi telet mirrehimof bilen alaqileshtuq. Uning éytishiche, qirghizistanda yene ikki ressam, yeni sabit babajanof we shawket tayirof her qaysi öz yönilishide ijad qiliwatqan iken. U mundaq dédi: “Men bolsam may boyaq bilen ré'alizmgha yéqin ishlarni élip kétiwatimen. 50 Yil ichide köp eserlerni yarattim. Emgikimning asasiy témisi Uyghur témisi. Men baliliq waqtimdin tartip wetende körgen menzirilerni, dadamning hékayilirini ülge qilip, Uyghurgha mas kélidighan témilarda ishlep kéliwatimen. Men ürümchi, ghulja, qeshqer, xotenlerge bérip keldim. Her bir barghinimda matériyallar yighip keldim.”

Telet mirrehimofning a'ilisi 1955-yili kommunist xitayning qattiq bésimi astida qirghizistan'gha köchüp chiqqan. Kichikidin tartip ressamliqqa qiziqqan u mektepni tamamlighandin kéyin sen'et téxnikomigha oqushqa kirgen. 1968 Yili telet mirrehimof qirghizistan ressamlar ittipaqi terkibidiki sen'et fondigha ishqa orunlashqan. U 1971-yili tunji qétim jumhuriyetlik körgezmige qatnashqan. Shundaqla ressam rusiye, özbékistan, qazaqistan, iran, bélgiye qatarliq memliketlerde uyushturulghan xelq'ara we yekke körgezmilerge qatnashqan. Uning eserliri köpligen ellerning muzéyliri, sen'et fondliri, elchilikliri, shexsiyler teripidin sétiwélin'ghan. Telet mirrehimof köpligen mukapatlarning sahibi.

Telet mirrehimof Uyghur élidiki bügünki weziyetning diqqitidin hergiz chette qalmay kelgenlikini bildürüp, yene mundaq dédi: “Men sen'et institutida léksiyeler oqughan. Shu waqtida men “Balilar, mushu kochilarning, öylerning turqini, hemme nersini élip qoyunglar. Kéyin yoqap kétidu” dégen idim. U yerdiki ressamlar siyasetke kirmey ishlisila boldi, shuninggha mejburlighan. Biz bolsaq bu yerde hemmini yasalaymiz, éytalaymiz. Wetenning kechürüwatqan künlirini may boyaq bilen ispatlashqa intiliwatimiz. Men reng bilen wetenning ehwalini ispatlashni yaxshi körimen.”

Telet mirrehimofning éytishiche, Uyghur milliy teswiri sen'iti özbékistanda we bolupmu qazaqistanda yaxshi tereqqiy etmektiken. Hazir qazaqistanda abdukérim eysa, hakimjan guliyéf, hashim qurban, küresh zulpiqarof, exmetjan ehet we shundaqla nuzugum samiyéwa, nadirem yüsüpowa, wénére majitowa, munisa guliyéwa qatarliq köpligen ressamlar ijad etmektiken. Ottura asiyaning bu üch jumhuriyitidiki Uyghur ressamliri mumkin qeder öz ara hemkarliship turidiken.