Nazim baturxan: “Zawutimizda ishlep chiqarghan mallarni amérika we yawropa döletlirige éksport qiliwatimiz”

Türkiyening qeyseri shehiridiki sana'et rayonida “Türkistan mashina we sana'et” zawutning qurghuchisi we xojayini nazim baturxan ependi. 2023-Yili mart, türkiye.

70-60 Yil burun öz wetinini tashlap chet'elge qéchishqa mejbur bolghan Uyghurlar we ularning perzentliri dunyaning herqaysi jaylirida her sahede igilik tikleshke bashlighanidi. Bulardin biri hazir türkiyening qeyseri shehiridiki sana'et rayonida “Türkistan mashina we sana'et” namida zawuti bar nazim baturxandur.

Hazir nazim baturxanning zawutida 60 adem ishlewatqan bolup, ular mix ishlepchiqirip amérika we yawropa döletlirige éksport qilghandin sirt türkiyediki dangliq kariwat, safa, orunduq we üstel ishlepchiqiridighan zawutlargha satmaqta.

Karxanichi nazim baturxan ziyaritimizni öz zawutida qobul qilip, 2010-yilidin kéyin zawutta ishlepchiqiriliwatqan mallarning xilini azaytip malning miqdarini köpeytkenlikini bayan qildi. U, mundaq dédi: “Biz 2011-yilidin buyan ishchimizning sanini köpeytmiduq. Istanok mashinilirimizni aptomatiklashtürüp, az ishchi bilen köp mal ishlepchiqirishqa bashliduq. Burun 250 xil mix ishlep chiqarghan bolsaq, hazir uni 200 xilgha chüshürüp, köp miqdarda ishlep chiqiriwatimiz”.

RFA/Erkin Tarim

Nazim baturxan ependi zawutta ishlep chiqiriwatqan mixlarni amérika we yawropa döletlirige éksport qiliwatqanliqini ilgiri sürüp mundaq dédi: “Oghlum bahadir baturxan enqerediki bilkent uniwérsitétini püttürüp, in'glizchini yaxshi öginip kelgendin kéyin, zawuttiki ishlarni ögendi we bizmu ögettuq. Andin kéyin mallirimizni yawropa döletlirige éksport qilishqa bashliduq. Buni yildin yilgha köpeytiwatimiz. Hazir biz amérika gérmaniye, rusiye qatarliq döletlerge mal sétiwatimiz. Ukra'inaghimu sétiwatattuq, lékin hazir urush boluwatqan bolghachqa toxtap qaldi. Firansiyediki shirketler bilen alaqilishiwatimiz. Éksport ishliri nahayiti qéyin, lékin bu jehettin bizde zor ilgirilesh bar”.

Karxanichi nazim baturxanning bayan qilishiche, zawutni dadisi yüsüp baturxan qurghan. Yüsüp baturxan 1978-yilighiche türkiyede sa'et rémont ishliri bilen shughullan'ghan. 1980-Yillarda bir kichik istanok élip öyining hoylisida burma mix ishlepchiqirishqa bashlighan bolup, 1991-yili 5000 kwadrat métirliq zawut salghan.

Mezkur zawutning qurghuchisi yüsüp baturxan 2004-yili 81 yashta wapat bolghan bolup, hazir zawutni chong oghli nazim baturxan bilen ghalip baturxan we newrisi bahadir baturxan bashqurmaqta.

RFA/Erkin TArim

Nazim baturxan ependi, dadisi yüsüp ependining wetinidin ayrilip türkiyege kélishi hem “Türkistan mashina we sana'et” namida zawutni qurush jeryani toghrisida melumat bérip mundaq dédi: “Dadam wetende qeshqerning yopurgha nahiyeside tughulghan. Bowam öz waqtida at jabduqi yasap satidikentuq. Kommünistlar wetinimizni bésiwalghandin kéyin bowamni poméshchik dep bekla qiyniwétiptu. Dadam wetendin qéchip afghanistan'gha kelgendin kéyin sa'et rémont qilishni öginiptiken. Men 5 yash waqtimda dadamlar 80 a'ile 1965-yili türkiyege kélip qeyserige olturaqlashqan. Dadamlar türkiyege kelgende türkiye hökümiti Uyghurlarni zawutlargha orunlashturghanda, dadam‚men ma'ashqa ishliyelmeymen. Méning ornumgha jiyenim abdulla türkoghluni xizmetke élinglar‛deptu. Dadam 2 yil bikar yürgendin kéyin 1967-yilida ‛türkistan sa'etchi‚ dep bir dukan échiptu. Qerz élip achqan dukan'gha 6 ayghiche héch qandaq xéridar kelmeptu. 6 Aydin kéyin xéridar köpeydi. Biz ikki oghul, 4 qiz jem'iy 6 bala. Dadam bizgimu sa'et rémont qilishni ögetti. Xéridar bek köpiyip kétip, sa'etni dukandin öygimu élip kélip bizge üleshtürüp berdi. Bizmu rémont qilduq. Shundaq qilip kéyin 1980-yillarda bir kichik istanok mashinisi élip öyining hoylisida burma mix ishlep chiqishqa bashliduq”.

Nazim baturxan ependi muhajirettiki Uyghurlarning tiriship oqup her sahede muweppeqiyetlik bolushini, igilik tiklishini tileydighanliqini tekitlidi.

Biz 2010-yili mezkur zawutni ékskursiye qilghan waqtimizda ishxana binasi yoq idi. Bu qétim 4 qewetlik égiz idare binasi we séxta köp sanda xizmetchilerning ishlewatqanliqini körduq. Heqiqeten 60 yil burun türkiyege qolida héchnémisi yoq, kembeghel halda kelgen yüsüp baturxanlar a'ilisi bügünki künde türkiyediki ottura derijidiki zawut-karxanigha ige a'ilige aylinip, köpligen kishilerge ish pursiti yaritip mehsulatlirini xelq'ara bazargha chiqiridighan sewiyege yetken. Bu hem Uyghurlarning türkiyege köchüp öz igilikini tiklesh tarixidiki bir nemunilik sehipe idi.