Türkiye parlamént ezaliri: “Ghulja qetli'ami bügünki Uyghur qirghinchiliqining bashlinishidur”

Enqerede “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ning 28 yilliqini xatirilesh pa'aliyiti ötküzüldi. Enqerening merkizidiki “Grand dora” méhmanxanisining zalida ötküzülgen bu xatirilesh pa'aliyitide söz qilghan “Sa'adet” partiyesining mu'awin re'isi, parlamént ezasi mustafa qaya ependi, “Iyi” partiyesining mu'awin re'isi, parlamént ezasi ayyüje türkesh xanim, “Iyi” partiyesining türkiye parlaméntidiki parlamént ezalirining guruppa bashliqi satuq bughra qawunju ependiler qilghan sözide, xitayning uzun yillardin buyan Uyghurlargha zulum qiliwatqanliqini, buningdin 28 yil burun yüz bergen ghulja qetli'amining bügünki Uyghur qirghinchiliqining bashlinishi ikenlikini tekitleshti.

Bu pa'aliyetni dunya Uyghur qurultiyi wexpesi, Uyghur akadémiyesi wexpesi, sherqiy türkistanliqlar fédératsiyesi wexpesi, yüsüf xas hajip wexpesi, Uyghur ilim-meripet wexpesi, ili meshrep Uyghur wexpesi qatarliq teshkilatlar birlikte orunlashturghan bolup, dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining mu'awin re'isi abdulhemid qaraxan ependi yuqiriqi teshkilatlargha wakaliten metbu'at bayanatini oqup ötti: “Men aldi bilen sherqiy türkistanning musteqilliq kürishide, 1933-yili qurulghan sherqiy türkistan islam jumhuriyiti, 1944-yili qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyiti, barin inqilabi we 5-féwral ghulja qirghinchiliqida hayatidin ayrilip qalghan barliq shéhitlirimizni rehmet we minnet bilen esleymen. Xitay, bügünki künde sherqiy türkistanliqlargha sistémiliq halda irqiy qirghinchiliq élip barmaqta. Uyghurlarni asas qilghan sherqiy türkistandiki türkiy xelqlerge qaritilghan irqiy qirghinchiliq siyasiti dawam qilmaqta. Xitay da'iriliri buningdin 28 yil burun, yeni 1997-yili 2-ayning 5-küni ghuljada tinch namayish ötküzgen yüzligen Uyghurni qetl qilghan idi. 5-Féwral, Uyghur hazirqi zaman tarixida chongqur iz qaldurghan untulmas bir kündur. Xitayning irqiy qirghinchiliq siyasitini toxtitish üchün insaniyetning, bolupmu türk döletlirining heriketke ötüshi kérek. Bundaq bolmighanda Uyghurlar tarix sehnisidin öchürülüp kétidu. Türkiye parlaméntiningmu Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilishini, türkiye hökümitining bu sükütini buzushini telep qilimiz.”

Arqidin “Sa'adet” partiyesi re'isi, parlamént ezasi mustafa qaya ependi sözge chiqip mundaq dédi: “Sherqiy türkistan, her qétim irqiy qirghinchiliq xewiri kelgende yüreklirimizge ot kétidighan bir yerdur. 5-Féwral ghulja qirghinchiliqida hayatidin ayrilip qalghanlargha allahtin rehim tileymen. Xitay hökümiti sherqiy türkistanda rehimsizlik bilen assimilyatsiye siyasiti élip bériwatidu. Sherqiy türkistan xelq'ara tengpungluqqa qurban qiliniwatidu. Eger biz sherqiy türkistan mesilisini siyasetning üstide tutsaq sherqiy türkistan dewasigha yardem qilghan bolimiz. Bundin 28 yil burun yüz bergen 5-féwral ghulja qirghinchiliqini nöwette élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqning bashlinishi déyishke bolidu.”

RFA/Erkin Tarim

Mezkur pa'aliyetke qatnashqan “Iyi” partiyesidin bolghan parlamént ezasi ayyüje türkesh xanim söz qilip mundaq dédi: “Men sherqiy türkistan mesilisining türkiyening bashchiliqida hel bolidighanliqigha ishinimen. Biz ‛iyi‚ (yaxshi) partiyesi bolush süpitimiz bilen sherqiy türkistan mesilisige köngül bölüp kéliwatimiz. 5-Féwral ghulja qirghinchiliqi türk dunyasining eng échinishliq bir künidur. Ghulja qirghinchiliqi bundin 28 yil burun meydan'gha kelgen bolup, yüzligen kishi öltürülgen iken. Türkiyediki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliri uzun yillardin buyan sherqiy türkistanliqlarning peryadini anglitishqa tirishmaqta. Men parlaméntta Uyghur qirghinchiliqini anglitiwatimen. Bu heqte qarar layiheliri sun'ghan bolsaqmu ret qilindi. Biz türk milliti bolush süpitimiz bilen buni untumaymiz we her waqit xitaydin buning hésabini soraymiz.”

RFA/Erkin Tarim

Mezkur xatirilesh pa'aliyitide yene, parlamént ezasi satuq bughra qawunju, yaxshi partiyesi enqere shöbisining bashliqi doktor yener yilmaz ependi, türk ojaqliri teshkilatining mu'awin re'isi piroféssor doktor filiz awshar xanim, eysa yüsüp alptékin wexpesining re'isi jawit dak ependiler söz qilip, Uyghurlarning heqliq dewasini qollaydighanliqini bayan qilishti.

RFA/Erkin Tarim

 Kéyinki yillarda dunya Uyghur qurultiyi bu xil pa'aliyetlerni türkiyening paytexti enqerede ötküzüp kelmekte. Dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi abdureshit abdulhemid ependi yighin axirlashqandin kéyin ziyaritimizni qobul qilip, türkiyening siyaset merkizi bolghan enqerede ötküzüshtiki meqsitining türkiye siyasitige tesir körsitish ikenlikini ilgiri sürdi.