“Erkinlikke bir qedem” mawzuluq yighinda türkiye hökümiti Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qilishqa chaqirildi

20-May küni türkiyening gazi'antep shehiride ötküzülgen “Erkinlikke bir qedem” namliq yighinning körünüshi. 2024-Yili 20-may, gazi'antep

“Uyghur qirghinchiliqi” türkiyening gazi'antep shehiride 20-may küni ötküzülgen “Erkinlikke bir qedem” namliq yighinda otturigha qoyulghan alahide témigha aylandi. Bolupmu yighinda, 2017-yildin buyan xitay bilen yéqin hemkarliq, dostluq we soda-iqtisadiy munasiwetliri ornitip, iqtisadiy jehette xitaygha tayinip qalghan ottura asiya türkiy jumhuriyetliri bilen islam döletlirining Uyghur qirghinchiliqigha qarita sükütte turuwatqanliqi tilgha élinip, ularning Uyghurlargha ige chiqishi otturigha qoyuldi. Bolupmu türkiye hökümiti Uyghur qirghinchiliqini étirap qilishqa chaqirildi.

RFA/Erkin Tarim

Yighinning échilish nutqini mezkur yighin'gha sahibxaniliq qiliwatqan gazi'antep uniwérsitéti “Türkuwaz” oqughuchilar uyushmisining re'isi serqan jen'giz ependi sözligen. U, sözide bu yighinda türk dunyasi toghrisida muhakime élip bérilidighanliqini, bolupmu rusiye ishghali astidiki qirim tatarliri, shimaliy iraqtiki türkmenler, iran hökümitining zulmi astidiki azeri türkliri we irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqan Uyghur türklirining hazirqi weziyiti we kélechiki toghrisida muhakime élip bérilidighanliqini éytqan.

Yighinda Uyghurlargha wakaliten sherqiy türkistan wexpisining sabiq re'isi hamutxan köktürk ependi söz qildi. U, aldi bilen Uyghur irqiy qirghinchiliqi toghrisida melumat bergendin kéyin Uyghur dewasining xelq'aradiki weziyiti toghrisida melumat bergen. U, bu heqte melumat bérip mundaq dédi: “Men sözümde dunyadiki sherqiy türkistan mesilisining xelq'aralishishi heqqide toxtaldim. Buningda sherqiy türkistan mesilisining xelq'araliq mesilige aylan'ghanliqini, birleshken döletler teshkilati, yawropa parlaménti, her qaysi döletlerning parlaméntlirida, uniwérsitétlirida we ammiwi teshkilatlarda sherqiy türkistanliq pa'aliyetchilerning Uyghur mesilisini anglatqanliqini otturigha qoydum.”

RFA/Erkin Tarim

U, yighinda qilghan sözide dunya Uyghur qurultiyining dewagha qoshqan töhpiliri toghrisidimu toxtalghan. U, bu heqte mundaq dédi: “Dunya Uyghur qurultiyining uzun yillardin buyan sherqiy türkistan mesilisining xelq'aralishishigha zor töhpe qoshqanliqini, myunxén bixeterlik yighinigha qatniship xitay rehberlerning aldida sherqiy türkistan mesilisini küntertipke élip kelgenlikini, hazirghiche türkiye parlaméntida 6 qétim sherqiy türkistandiki kishilik hoquq depsendichilikini tekshürüp chiqish toghrisida qanun layihesi sunulghan bolsimu, buning ret qilin'ghanliqini, -9mayda sunulghan qarar layihesining bir qeder yuqiri derijide bolghanliqini, buningda sherqiy türkistanda boluwatqan irqiy qirghinchiliq toghrisida tekshürüsh élip bérip, türkiye parlaméntida étirap qilinishi kéreklikini otturigha qoydum. ”

Hamutxan göktürk ependi yighinda qilghan sözide, amérika hökümiti we amérika dölet mejlisidin bashqa yene kanada, en'gliye, gollandiye, bélgiye, litwa, awstriye we firansiye parlaméntliri ilgiri-kéyin bolup, xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan basturush herikitini “Irqiy qirghinchiliq” dep étirap qilghanliqini, bundaq bir peytte 2021-yili 11-ayning 12-küni türkiyening istanbul shehiride “Türk döletliri teshkilati” ning qurulghanliqi jakarlan'ghanliqini, bundin kéyin mezkur teshkilatqa eza gholluq döletlerdin biri bolush süpiti bilen türkiyening aldi bilen Uyghur irqiy qirghinchiliqni étirap qilishi kéreklikini tekitligen.

Yighin'gha alahide teklip boyiche qatnashqan sha'ire nur'ela köktürk xanim sherqiy türkistan we Uyghurlar témisida yazghan shé'irlirini déklamatsiye qilip bergen. Yighin axirida yéngi neshr qilin'ghan 1964-yili türkiyening qeyseri shehirige kélip olturaqlashqan Uyghurlarning köchüsh sergüzeshtliri bayan qilin'ghan eslime kitabigha qol qoyup tarqitip bergen.

RFA/Erkin Tarim

Mezkur yighinni uyushturghan gazi'antep uniwérsitéti türküwaz oqughuchilar uyushmisining re'isi serqan jen'giz téléfon ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Bu yighinni uyushturushtiki meqsitimiz gazi'antep uniwérsitétida iran tebrizning, sherqiy türkistan, iraqtiki türkmen élining we qirimning türkiy xelqlerning yurti ikenlikini chüshendürüsh idi. Bu yighin arqiliq oqutquchi we oqughuchilirimizgha wilayitimizdiki ammiwiy teshkilat mes'ulliri bilen siyasiy partiye rehberlirige buni anglattuq. Bolupmu xitayning sherqiy türkistanda élip bériwatqan irqiy qirghinchiliq siyasitige alahide orun berduq. ”

Mezkur yighinni uyushturghuchilardin biri bolghan türkiyediki eng chong ammiwi teshkilatlardin biri hésablinidighan türk ojaqliri teshkilatining gazi'antep shöbisining re'isi, gazi'antep uniwérsitéti iqtisadshunasliq kespi piroféssori mustafa mete ependi, yighin toghrisidiki so'alimizgha téléfon uchuri arqiliq jawab qayturup mundaq dep yazghan. “Teshkilatimiz izchil halda her yili 2-3 qétim sherqiy türkistan toghrisida pa'aliyet uyushturup kéliwatimiz. Bu qétimqi yighinimizning burunqigha oxshimaydighan teripi, bu qétimqi yighinda dölitini yoqitip qoyghan türkler bir yerge jem bolup, irandiki türklerge wakaliten doktor rahim jewatbeyli, shimaliy iraqtiki türkmenlerge wakaliten reshat salih ependi, qirim tatarlirigha wakaliten zafer qaratay ependiler özlirining éghir weziyiti toghrisida melumat bergendin sirt Uyghur qirghinchiliqi toghrisidimu toxtaldi. ”

Yérim kün dawamlashqan “Erkinlikke bir qedem” mawzuluq yighin'gha ishtirak qilghan bezi siyasiy partiyelerning rehberliri yighin axirida hamutxan göktürk ependi bilen alahide söhbet ötküzüp, Uyghurlar üchün némilerni qilghanda paydiliq bolidighanliqi heqqide pikir almashturghan.