Xitayning tashqi ishlar ministirining türkiye ziyaritige qarshi istanbuldiki Uyghurlar naraziliq namayish élip bardi

26-Iyul charshenbe küni hem xitay tashqi ishlar ministiri wang yining türkiye ziyaritige qarshi hem yeken nahiyesining élishqu we xangdi yézilirida 2014-yili 7-ayning 28-küni xitay qoralliq eskerliri teripidin köp sanda kishi qetli qilin'ghan zor kölemlik qirghinchiliqning 9-yili munasiwiti bilen istanbuldiki Uyghurlar xitayning istanbulda turushluq konsulxanisi aldida naraziliq namayish élip bardi.

Merkizi istanbuldiki xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatlar birlikining qollishi bilen sherqiy türkistan kishilik hoquqni közitish teshkilati teripidin uyushturulghan namayishta Uyghurlar qollirida ay-yultuzluq bayraqlarni kötürgen halda, “Zalim xitay hésab bersun”, “Ishghalchi xitay sherqiy türkistandin chiqip ket!” dégendek sho'arlar towlidi.

Türk saqchiliri istanbuldiki xitay konsolxanisining aldigha baridighan kocha éghizini tosup keng türde bixeterlik tedbirliri alghan bolup, xitay konsulxanisi terepke héch kimni ötküzmidi.

Namayishta xitayning sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan zulum we yoq qilish siyasetlirige qarshi shundaqla dawam qiliwatqan irqiy qirghinchiliqni toxtitishqa chaqiriq qilin'ghan lozunkilar köetirildi.

Namayish jeryanida axbarat élan qilish yighini échildi, axbarat élan qilish yighinida xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatliri birlikige wakaliten, sherqiy türkistan kishilik hoquqni közitish teshkilatining bash katipi abdul'ehed udun bayanatni oqup ötti.

U mundaq dédi: “Bügün bu yerde, xitay tashqi ishlar ministiri wang yining, ilishqu qetli'ami yüz bergen tarixi küni sherqiy türkistan xelqining béshidin ötken bu pachi'elerge perwa qilmastin élip bériwatqan türkiye ziyaritige qarshi namayish élip bérish üchün jem bolduq. 2013-Yilidi'in buyan xitay tashqi ishlar ministiri bolup wezipe ötewatqan wang yi, qanliq ilishqu qetli'ami yüz bergen 2014-yili 7-ayning 28-künidiki qirghinchiliqni körmeske séliwalghan dölet emeldari we bash jawabkarlardin biridur”.

Abdul'ehed udun yeken éliqshqu qetli'ami toghrisida toxtilip mundaq dédi: “2014-Yili 7-ayning 28-küni yeni qurban héytning birinchi küni, qeshqer shehirining yerken nahiyesige qarashliq élishqu yézi'isida nechche ming Uyghur xitay qoralliq küchliri teripidin élip bérilghan qirghinchiliqta rehimsizlerche öltürüshke uchrighan, élishqu baziri éghir qorallar bilen bombardiman qilin'ghan, xitay qoralliq küchlirining tuyuqsiz hujumi sherqiy türkistan xelqini wehimige saldi, éghir tiptiki qorallar we yash aqquzush bombisi ishlitip, xitay qoralliq eskerliri puqralarning öylirige bésip kirdi”.

Abdul'ehed udun mezkur élishqu qetli'amini tunji bolup pash qilghan we xitay hökümiti teripidin qolgha élin'ghan ebu bekri rehim toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Élishqu qetli'amini xelq ammisidin yoshurush üchün élishqu rayonini qurshiwalghan xitay qoralliq küchiliri héch qandaq kishining u yerge ötüshige yol qoymidi, biraq ebu bekri rehim isimlik Uyghur yash élishquda yüz bergen weqe toghrisida ochuq xet yézip xitayning qirghinchiliqini dunya jama'itige pash qilghandin kéyin tutqun qilinip qolgha élin'ghan. Xitayning yolwas urunduq dep atalghan qiynash urunduqigha olturghuzulghan ebu bekri rehimning resimliri otturigha chiqqan bolsimu, lékin 9 yildin buyan uning teqdiri heqqide hazirghiche héch qandaq melumat bérilmidi”.

Namayishta söz qilghan sherqiy türkistan ölimalar birliki re'is wekili mexmutjan damollam xitay hakimiyitining Uyghurlarni tili we dinidin uzaqlashturushqa orunuwatqanliqini tekitlep mundaq dédi: “Xitay döliti, tilimizni, dinimizni, tariximizni, kimlikimizni ontuldurushqa orun'ghan'gha oxshashla bizge qilghan bésim we zulumlirinimu ontuldurushqa urunuwatqanliqini bilimiz. Bu échinishliq tragédiyelerni untup qalmasliq üchün, sherqiy türkistan xelqi tartiwatqan zulumni dunya jama'itige anglitish we adalet berpa qilish hemmimizning we her bir wijdan igisining mejburiyitidur. Élishqu qetli'amida hayatidin ayrilghan pütün shéhitlirimizni esleymiz, allahtin rehmet tileymiz, hayat qalghan a'ililirige sebre tileymiz, shéhitlirimizning azabi we shereplik eslimiliri qelbimizde menggü yashaydu, adalet berpa qilish kürishimizni kücheytidu”.

Abdul'ehed udun xitay tashqi ishlar ministiri wang yining Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan bésim siyasetliridin jawab bérishi kéreklikini ipadilep mundaq dédi: “Sherqiy türkistan rayonida xitay hökümiti teripidin yürgüzülüwatqan sistimiliq bésim, irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet ötküzüwatqanliqigha da'ir delil ispatlar aldida xitay tashqi ishlar ministiri wang yi hésab bérishi kérek, sherqiy türkistan xelqining hazirqi ehwali toghrisida chüshenche bérishi kérek. Xitay hökümiti xelq'ara jem'iyetning négizlik erkinlikni qoghdash we kishilik hoquqqa kapaletlik qilish wedisini este saqlishi kérek”.

Biz, istanbulning xitay konsulxanisi aldida namayishqa qatnishiwatqan bir qisim Uyghurlarni ziyaret qilduq, esli yeken shehiridin bolup hazir istanbulda yashawatqan pishqedemlerdin abdushükür hajim ziyaritimizni qobul qilip yeken élishqu qetli'ami toghrisida toxtaldi.

Abdushükür hajim, yeken élishquda öziningmu yéqin qoshnilirining yoqap ketkenlikini, züleyxan isimlik bir tul ayal we abduqadirxan isimlik kishining balliri bilen qoshup yoqap ketkenlikini, biraq ularning hazir hayat yashawatamdu yaki ölüp kettimu héch qandaq melumat alalmighanliqini tekitlidi.

Abdushükür hajim sözide yene élishqa qetli'amini keltürüp chiqarghan, héch qandaq gunahi yoq ammiwi xelqni qirghin qilghan xitay kommunist hakimiyitining Uyghur diyaridin chiqip kétishini telep qilidighanliqini ipadilidi.