Namayishta türk saqchilarning Uyghurlargha qattiq qolluq qilishi sewebidin türkiye ichki ishlar ministiri kechürüm soridi

24-Noyabir ürümchide yüz bergen ot apiti sewebidin istanbuldiki xitay konsulxanisi aldida namayish élip bériwatqan Uyghurlarni türk saqchiliri tutup méngiwatqan körünüsh. 2022-Yili 30-noyabir, türkiye.

24-Noyabir ürümchide yüz bergen ot apiti sewebidin kélip chiqqan tragédiye munasiwiti bilen naraziliq bildürüsh üchün 30-noyabir küni istanbuldiki xitay konsulxanisi aldigha jem bolghan Uyghurlarni türk saqchiliri qattiq qolluq qilip tarqap kétishke zorlidi we tutqun qilip chégaradin chiqiriwétish bilen tehdit qildi. Namayishchilar saqchilarning özlirini xitay konsulxanisi aldidin yiraqlashturushqa orunushlirigha olturuwélip qarshiliq körsetti.

Namayishchilar qollirida ay yultuzluq kök bayraq we ürümchidiki ot apitide wapat bolghan Uyghurlarning resimlirini kötürgen halda, “Qatil xitay hésab bersun”, dégendek sho'arlar towlidi.

Türkiye saqchiliri namayishchilarni xitay konsulxanisi aldidin kétish heqqide agahlandurush berdi we bezlirini qolidin tutup sörep konsulxana aldidin yiraqlashturushqa urundi, biraq namayishchilar chékinmestin ornida ching turup sho'ar towlashni dawam qildi.

Xitay konsulxanisi aldidiki namayishchilargha özini saqchi bashliqi dep tonutqan we béshigha shepke kiyiwalghan bir saqchi esebiylerche warqirap, birdemdin kéyin “Hemminglarni süpürüp tazilaymiz, tutqun qilip chégaradin chiqiriwétimiz” dégendek sözlarni qildi. Namayishchilar téximu ghezeplinip tirkeshkiniche namayishni dawamlashturdi. U saqchining bu sözlirini öz ichige alghan sin körünüshi ijtima'iy taratqularda keng tarqalghandin kéyin qattiq naraziliq we ghulghula peyda boldi. Weqe yüz bergendin kéyin köpligen türk xelqi namayish meydanigha yétip bérip, Uyghurlarning yénida ikenlikini we qollaydighanliqini ipadilidi.

Türk zhurnalist adem özküse ependi neq meydan'gha yétip bérip, Uyghur namayishchilarni qollidi we söz qilip, saqchilarning qattiq qolluq qilghanliqini tenqid qildi. U mundaq dédi: “Bügün etigen ijtima'iy taratqularda tarqalghan körünüshler we saqchilarning pozitsyesini hergizmu qobul qilmaymiz, bu sin körünüshtiki saqchining qattiq qol mu'amilisi türkiye xelqini chongqur qayghulandurdi. Türkiyediki sherqiy türkistanliq qérindashlirimizni chégaradin chiqiriwétish bilen tehdit qilish dölitimizge hergizmu yarashmaydu. Eger Uyghur qérindashlirimizgha qopalliq qilghan saqchining béshigha mushu qérindashlirimizning béshigha kelgen paji'e kelgen bolsa idi, u saqchimu mushu qérindashlirimizgha oxshash pozitsiye bildüretti. Bularning pa'aliyiti her insanning qilishqa tégishlik bolghan insaniy heq-hoquqidur. Shuning üchün men sherqiy türkistanliq qérindashlirimning bu pa'aliyitini qollaymen we tebrikleymen”.

Saqchilarning qilmishi türkiyede qattiq ghulghula qozghighandin kéyin, türkiye ichki ishlar ministiri solayman soylu, istanbulda ötküzülgen namayishta türk saqchilarning Uyghurlargha qollan'ghan qattiq qol mu'amilisige qarita özining tiwéttir hésabidin bayanat élan qilip Uyghurlardin kechürüm soridi. Bayanatta ministir solayman soylu Uyghurlardin kechürüm sorap mundaq dégen: “Bügün etigende xitay konsulxanisi aldigha namayish qilish üchün yighilghan Uyghur qérindashlirimizning yolni tusiwalghanliqi üchün rayonning bixeterlikini qoghdash wezipisi ötewatqan saqchilar bilen ular otturisida yüz bergen talash-tartishlar bizni epsuslandurdi. Elwette her döletning bash elchilikining bixeterlikini qoghdash wezipimiz we mes'uliyitimiz bardur, saqchi xadimlirimiz bu mesilige shu sewebtin sezgür qaraydu, emma bixeterlikni qoghdash jeryanida éghizidin chiqqan bezi ipadiler meqsettin halqip kétiptu. Bundaq sezgür bir wezipide bu xil ipadilerni ishletmesliki kérek idi. Türk qan sistémisidiki qérindashlirimizgha muddetsiz iqamet bérish we türkiye girazhdanliqigha ötüsh ishlirida mexsus ishxana échip alahide xizmet qiliwatimiz hem bu xizmetni mejburiyitimiz dep bilimiz. Bu munasiwet bilen epsuslan'ghanliqimiz we qayta-qayta kechürüm soraydighanliqimizni bildürimiz”.

Türkiye ichki ishlar ministiri solayman soylu bayanatida yene “Bu köngülsiz weqe üstidin tekshürüsh élip bérish bashlan'ghanliqi” ni bildürgen.

Bu weqe toghrisida istanbul saqchi idarisimu bayanat élan qilip, mezkur saqchi xadimining chékidin ashqan ipade qollinip xata chüshinishke seweb bolghanliqidin epsuslan'ghanliqini bildürdi we bu toghrida inchikilik bilen tekshürüsh élip bériwatqanliqini ipadilidi. Biz bu heqte toluq melumat igilesh üchün istanbulning sariyerdiki saqchi idarisige téléfon qilghan bolsaqmu bu heqte jawab alalmiduq.

Istanbuldiki namayish jeryanida ürümchidiki ot apitide anisi we qérindashliri bolup a'ilisidin besh kishi wapat bolghan muhemmed, tarqap kétishke zorlighan saqchilargha a'ilisidikilerning resimlirini körsitip turup mundaq dédi: “Men yette yildin buyan anamning awazini anglimighanidim, emdi ularning ölüm xewirini anglidim, qérindashlirim we anam otta köyüp wapat boldi, mushu ehwalda men qandaqmu süküt qilip turalaymen. Men bu yerde xitaygha naraziliq awazimni anglitalmisam yashighinimning néme ehmiyiti? eger men musulman bolmighan bolsam özümni öltürüwalghan bolattim, men bu paji'ege peqet chidiyalmidim”.

Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan Uyghur pa'aliyetchi mirzexmet ilyas ependi, istanbuldiki xitay konsulxanisi aldida ötküzülgen namayishta yüz bergen hadisiler toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Saqchilarning bu xil tehditi bizni ümidsizlendürdi. Chünki türkiye yalghuz sherqiy türksitanliqlarningla emes belki pütün türk dunyasining ikkinchi wetini hésablinidu, bu namayishqa qatnashqan Uyghurlarning köpinchisi türkiye girazhdanliqigha ötüp bolghan qérindashlar bolghanliqi üchün bu ipade bizning ghezipimizni keltürdi”.

Mirzexmet ilyas ependi, türkiye ichki ishlar ministirliqining Uyghurlardin kechürüm sorap élan qilghan bayanati toghrisida toxtilip, bu bayanatni “Renjigen köngülge az bolsimu su septi dep qaraydighanliqi” ni ipadilidi.

Uning bildürüshiche, 60 neper Uyghur xitay konsulxanisining aldigha namayishi qilish meqsitide yéqinlap bérish üchün seher waqti sa'et 5:00 etrapida yolgha chiqqan bolup, ular xitay konsulxanisining aldigha jem bolghan we saqchilar ularni tosup qélishqa ülgürelmigeniken.

Mirza'exmet ilyasning bildürüshiche, bu qétimqi namayish intayin önümlük ötküzülgen bolup, bu, xelq herikiti namida uyushturulghan we héch qandaq teshkilatning nami ishlitilmigen.