Türkiye puqraliqigha ötüwatqan xitaylarning köpiyishi türk xelqini bi'aram qilmaqta

Munasiwetlik matériyallarda körsitilishiche, xitaylar türkiyede muqim mülük sétiwélip türkiye puqraliqigha ötken 20 dölet puqraliri ichide sekkizinchi orunda turidiken. Türkiye “Hökümet géziti” ning 2017-yili 1-ayning 12-künidiki sanida élan qilin'ghan xewerde körsitilishiche, shu yili türkiyening puqraliqqa qobul qilish qanunigha bezi tüzitishler kirgüzülgen. Xewerde éytilishiche, bu yéngi qanun'gha bina'en türkiye teweside 250 ming dollarliq muqim mülük sétiwalghan, igilik tiklep xizmetchi ishletken, türkiyediki bankilargha pul qoyghan we döletning qerz pay chékini sétiwalghan chet ellikler türkiye puqraliqigha qobul qilinidiken. U yillarda türkiyediki xitay nopusi intayin az bolup, mezkur qanun qobul qilin'ghandin kéyin xitaylarning nopusi tézla köpeygen. Türkiye istatistika idarisi 2022-yili élan qilghan melumatlargha asaslan'ghanda, türkiyediki xitay nopusi 16 ming 880 iken. Hazir bu sanning 20 mingdin éship ketkenliki perez qilinmaqta.

Melum bolushiche, eng az bolghanda 250 ming dollar qimmitide muqim mülük sétiwalghanlargha puqraliq bérish siyasiti xelqning naraziliqni qozghighanliqi üchün 2022-yili 5-ayda buninggha özgertish kirgüzülgen idi. Türkiye “Hökümet géziti” ning 2022-yili 5-ayning 13-künidiki sanida élan qilin'ghan xewerde körsitilishiche, shu yili türkiyening puqraliqqa qobul qilish qanunigha tüzitish kirgüzülgen hemde eng az bolghanda 400 ming dollarliq öy-mülük alghanlarni puqraliqqa qobul qilidighanliqi körsitilgen.

Uzun yillardin béri Uyghurlarning türkiye wetendashliqigha ötüsh ishlirigha yardem qilip kéliwatqan “Sherqiy türkistan wexpi” sining sabiq re'isi hamit köktürk ependi bu heqte radiyomiz ziyaritini qobul qilip, türkiye 2017-yili 1-ayda öy-mülük sétiwalghanlargha puqraliqni bérish qanunini élan qilghandin kéyin, bu yol bilen puqraliqqa ötüwatqan xitayning sanining tézla köpiyiwatqanliqini, 20 dölet ichide xitayning 8-qatargha kötürülgenlikini tilgha aldi. U bu heqte mundaq dédi: “Men bu heqte türkiyening xitaylargha puqraliq bermesliki kéreklikini sherhlep maqalimu élan qilghan. Türkiye asiya, afriqa we yawropaning tügünige jaylashqan muhim bir dölet bolup, üch qit'ening ötingidur. Shunga xitaylar türkiyening bu ewzellikidin paydilinish üchün türkiyede olturaqlishishni xalaydu. Bolupmu sherqiy türkistanda bay bolghan xitaylar türkiyedin öy-mülük élip puqraliqqa ötüwatidu. Xitay hökümiti belkim bu xitaylar arqiliq türkiyediki sherqiy türkistan dewasigha zerbe bérishni közligen bolushimu mumkin. Xewerlerge asaslan'ghanda xitay hazir türkiyede eng köp öy-mülük alghan 20 dölet puqraliri ichide 8-qatarda turidiken.

Istanbul shehiride öy-mülük tijariti bilen shughulliniwatqan tebernüsh kirechji ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “2017-Yilidin tartip 250 ming dollarliq öy-mülük sétiwalghan chet elliklerge türkiye puqraliqi bérilishke bashlighan idi. Buni purset dep bilgen xitaylar istanbuldin köplep öy-mülük sétiwélishqa bashlidi. Xitaylar exlaqsiz teklipler bilen istanbuldiki öy-mülük shirketlirining ishikini qéqishqa bashlighan idi. Mesilen, xitaylar yüz ming dollarliq öyge 250 ming dollarliq talon bérishimizni telep qildi. Az pul bilen türk puqraliqigha ötüsh üchün hiyle-neyrenglerni ishlitiwatidu. ”

Uning qarishiche, xitaylar köprek “Bir belbagh bir yol” qurulushi ötidighan sheherlerdin öy-mülük sétiwélip bu sheherlerde tijaret qilishqa bashlighan. U bu heqte toxtilip mundaq dédi: “Xitayning uzun muddetlik pilani istanbulgha bir milyon, türkiye boyiche 10 milyon xitay jaylashturush. Ular hazir yéngi yipek yoli ötidighan iskendurun, antalya, izmir we trabzon'gha oxshash déngiz boyidiki sheherlerdin öy éliwatidu. Yene birsi xitay döliti we bezi xitaylar türkiyediki shirketlerni sétiwéliwatidu. Menche bundaq qilishidiki seweb, yawropa döletliri köpligen xitay mallirining kirishini chekleydu yaki éghir tamozhna béji alidu. Türkiyede ishlep chiqirilghan mallargha yawropa döletliride unchiwala köp cheklime yoq. Shunga türkiye arqiliq yawropagha mal sétishmu buningdiki yene bir meqset. Yene bir jehettin alghanda ular yéngi yipek yoli ötidighan döletlerge bolghan tesir küchini ashurushni pilanlawatidu, dep oylaymen. Türkiyede xitayning tesir küchi kücheyse sherqiy türkistan dewasi üchünmu ziyanliq bolidu.”

Türkiyening “Sa'adet” we “Kélechek” partiyeliridin bolghan parlamént ezalirining parlaménttiki guruppa mes'uli selchuq özdagh ependi téléfon uchuri arqiliq bu heqtiki so'alimizgha jawab bérip mundaq yazghan: “Bu mesile türkiye parlaméntidiki eng qiziq nuqtilardin biri hésablinidu. Biz öktichi partiyedin bolghan parlamént ezaliri öy-mülük alghan chet elliklerge puqraliq bérish siyasitini derhal özgertishi kéreklikini telep qiliwatimiz. Aldimizdiki aylarda bu mesile türkiye parlaméntida qayta muzakirige qoyulushi mumkin, dep oylaymen. Türkiye hökümitining bu siyasitidin türk xelqimu narazi, shunga hökümet bu qanunni özgertishke mejbur bolidu dep oylaymen. Xitaylarning köpiyishi téximu wehimilik bir ehwal.”

Türkiye “Hökümet” gézitide élan qilin'ghan xewerde körsitilishiche, eng az bolghanda 400 ming dollarliq muqim mülük sétiwalghanlargha puqraliq bérish heqqidiki belgilimige birnechche qoshumche shertler qoshulghan: birinchi, öy sétiwalghuchining az dégendimu ikki milyon amérika dolliri qimmitide turaqliq iqtisadining barliqi ministirliq teripidin ispatlan'ghan bolushi kérek؛ ikkinchi, kem dégende bir milyon amérika dolliri qimmitidiki muqim mülükning igidarchiliq xétige üch yilghiche sétishqa bolmaydu, dégen mezmundiki izahat yézilishi hemde munasiwetlik idare-jem'iyet teripidin ispatlan'ghan bolushi kérek؛ üchinchi, kem dégende 100 ademni ish pursiti bilen teminligen bolushi kérek؛ tötinchi, kem dégende üch milyon dollarni türkiyediki bankilargha amanet qoyghanliqini ispatlishi kérek؛ beshinchi, kem dégende üch milyon amérika dolliri qimmitidiki dölet qerzi chékini üch yil tutup turghanliqi munasiwetlik idare-jem'iyetler teripidin ispatlan'ghan bolushi kérek. Ene shu shertler toluq orunlansa, andin türkiye puqraliqigha qobul qilinidiken.

Igilishimizche türkiyening bu shertlirige chüshidighan Uyghurlarning sani köp emes iken. Bu shertlerge toshidighanlarning köpi ruslar, erebler, ezerbeyjanliqlar, iranliqlar we xitaylar iken.