Türkiye sot mehkimisining ikki Uyghurni xitaygha qayturush qarari heqqide inkaslar bildürüldi

Istanbul rayonluq memuriy sot mehkimisining aldida élip bérilghan naraziliq namayishining körünüshi. 2025-Yili 14-mart, istanbul

Yéqinda türkiyening qarari géziti we ijtima'iy taratqularda, istanbul 16-we 18-rayonluq memuriy sot mehkimisi mexmut inayet we erkin abduwéli qatarliq ikki Uyghur üstidin sot échip ularni xitaygha qayturush qarari alghanliq xewiri keng tarqalghandin kéyin ijtima'iy taratqularda bu heqte keng türde bes-munazire qozghaldi.

15-Mart küni türkiye ichki ishlar ministirliqigha qarashliq köchmen ishliri idarisi bu heqte bayanat élan qilip, mezkur xewerning asasi yoqluqini bildürdi.

Bayanatta mundaq déyilgen: “Bezi axbarat organlirida we ijtima'iy taratqularda tarqalghan ikki Uyghurni xitaygha qayturidighanliq toghrisida asasiy yoq xewer toghrisida chüshenche bérishke éhtiyaj tughuldi. 6458-Nomurluq chet ellikler we xelq'araliq qoghdash qanunining yurtigha qayturushni cheklesh tarmaq qanunining 4-maddisi boyiche chet ellikler toghrisidiki mesililer sezgürlük bilen ijra qiliniwatidu. Bu jehette héch kim qiyin-qistaqqa uchraydighan, milliti, dini, melum bir guruppigha teweliki we yaki siyasiy pikir-qarashliri sewebidin hayati hem erkinliki tehditke uchraydighan bir yerge qayturulmaydu”.

RFA/Arslan

Köchmenler ishliri idarisining bayanatida mexmut inayet we erkin abduwéli isimlik ikki Uyghur toghrisida toxtilip mundaq déyilgen: “Mezkur shexslerning xitaygha qayturulushi toghrisidiki dewalarmu pütünley asasiy yoq yalghan bolup, bügün'giche héch bir Uyghur xitaygha qayturulmidi. Mexmut inayet isimlik kishi özining telipige bina'et a'ilisi yashawatqan gherbtiki bir döletke öz ixtiyarliqi bilen ketti. Erkin abduwéli isimlik kishi toghrisida tutup turush qarari 2023-yili bikar qilin'ghanidi”.

14-Mart küni türkiye parlamént ezasi mustafa yener'oghlu ependi bu heqte bayanat élan qilip hökümetni we ichki ishlar ministirliqini tenqid qilghan.

Ezasi mustafa yener'oghlu ependi özining tor sehipiside élan qilghan bayanatta mundaq déyilgen: “Ichki ishlar ministirliqi xitayda yüz bériwatqan éghir kishilik hoquq depsendichiliklirini körüp turup yene Uyghurlargha chégradin chiqish qarari bériwatidu we Uyghurlarning türkiyedin chiqip kétishi üchün bésim qiliwatidu, uzun yillardin buyan türkiyede yashawatqan Uyghurlar puqraliqqa ötüsh heqqi üchün sunulghan iltimaslargha jawab bérilmeywatidu, kéchiktürülüwatidu we yaki ret qiliniwatidu, insaniy iqamet olturaqlishish ruxsiti ret qiliniwatidu”.

Mustafa yener'oghlu bayanatta yene, démokratik qanun döletlirining héch biride Uyghurlarni chégradin qoghlap chiqirish mumkin emeslikini, eng küchlük baghlinishliq munasiwiti bolghan we ikkinchi wetini bolghan türkiyede Uyghurlar duch kéliwatqan weziyettin türkiye üchün éghir nomussizliq bolidighanliqini tekitlidi we “Ichki ishlar ministirliqining Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan chégradin chiqirish siyasiti éghir bir nomussizliqtur”, dédi.

Parlamént ezasi mustafa yener'oghlu ependi, bayanatta, türkiye héch bolmighanda türkiyediki Uyghur qérindashlargha ige chiqishi kérek, dégen.

Sot mehkimisining qararnamige qarighanda, bu yil 2-ayning 28-küni istanbul 16-we 18-memuriy sot mehkimilirining, mexmut inayet we erkin abduwéli isimdiki ikki Uyghur muhajir heqqide höküm chiqarghan bolup, buningda her ikkisining, resmiy höjjetlerde saxtiliq jinayiti sadir qilghanliqi we chégradin qanunsiz kirgenliki sewebidin sot mehkimisi xitaygha qayturush qarari alghanliqi bildürülgen.

Qararnamide yene sot mehkimisi, erkin abduweli xitayda zulum barliqini toluq pakitlar bilen ispatlap bérelmigenliki üchün xitaygha qayturulsa bolidighanliqini qarar qilghanliqi yézilghan.

Ötken jüme küni yeni 14-mart küni istanbuldiki bir qisim ijtima'iy teshkilatlar we adwokatlar istanbul memuriy sot mehkimisining aldigha yighilip bu qarargha naraziliq bildürgen.

14-Mart küni türkiye parlaménti ezasi selchuq özdagh ependi bayanat élan qilip sot mehkimisining qarargha qarshi chiqqan. Bayanatta mundaq déyilgen: “Türkiyeni ikkinchi wetinimiz dep qaraydighan we shundaq bilidighan qan qérindashlirimizgha bu qilmishni rawa körgenler üstidin türk millitige shikayet qilimen. Türkiyede bu qararni ijra qilidighan héch kim yoq dep qaraymen, biraq bundaq bir qararning maqullinishi nomussizliqtur. Hökümettin küch almay héch kim bundaq bir qararni testiqliyalmaydu. Héch kim bu milletni exmeq chaghlimisun”.

RFA/Arslan

14-Mart jüme küni merkizi istanbuldiki xelq'ara musapirlar hoquqliri jem'iyiti, mezlum der jem'iyiti, sherqiy türkistan kishilik hoquqni közitish jem'iyiti we xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatliri birliki qatarliq ijtima'iy teshkilatlar birlikte mezkur qararni chiqarghan istanbul rayonluq memuriy sot mehkimisi aldida axbarat élan qilish yighini ötküzüp, mezkur qarargha naraziliq bildürdi we u qararning bikar qilinishini telep qildi.

Axbarat élan qilish yighinigha köp sanda türk we Uyghurlar qatnashqan bolup, ular birdek “Uyghurlar yalghuz emes”, “Türkiye uxlima Uyghurlargha ige chiq!”, dégendek sho'arlar towlidi.

Axbarat élan qilish yighinida söz qilghan xelq'ara musapirlar hoquqi jem'iyitini mu'awin re'isi adwokat ibrahim ergin ependi söz qilip mundaq dédi: “Istanbul 16-we 18-rayonluq memuriy mehkimiliri, xitayning zulumidin qutulush üchün türkiyege kélip panahlan'ghan mexmut inayet we erkin abduwéli qatarliq ikki Uyghurni biwasite xitaygha qayturup béridighanliqigha höküm qildi. Bu höküm türkiyede yashawatqan pütün Uyghur panahlan'ghuchilar we bashqa köchmen musapirlar üchün jiddiy bir qanun we insanperwerlik tehdit peyda qilidu”.

Istanbul memuriy sot mehkimisining qararida, türkiyedin xitaygha qayturulmaqchi bolghan Uyghurning xitaygha qayturulghan teqdirde hayatining xewpke uchrimaydighanliqi tilgha élin'ghan bolup, axbarat élan qilish yighinida söz qilghan kishilik hoquq pa'aliyetchisi abdul'ehed udun ependi mundaq dédi: “Xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatliri we döletlerning nurghun doklatliri, gowahliqliri we höjjetliri arqiliq xitay hakimiyitining sherqiy türkistanda zulum, assimilyatsiye qilish, xalighanche qolgha élish, qiynash we mejburiy emgekke sélish qatarliq sistémiliq siyasetlerni yürgüzüwatqanliqi ispatlandi. Bügünki künde dunyadiki eng chong parlaméntlardin bolghan amérika, en'gliye, kanada, firansiye, gollandiye, litwaniye, bélgiye, chéx, irélandiye we gérmaniye qatarliq on döletning qanun chiqirish organliri xitayning sherqiy türkistanda élip bériwatqan zulumini ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep éniq belgilidi. Ehwal shundaq iken sherqiy türkistanliqlarni xitaygha qayturush ularni zulum, qiynash we ölümge yollighanliq bolidu”.

Abdul'ehed udun ependi sözide türkiye jumhuriyitining bu qararni derhal bikar qilishini telep qildi.

Igilinishiche, mexmut inayet buningdin ilgiri tutulup bir mezgildin kéyin qoyup bérilgen bolup, uning hazir awstiriyege köchüp ketkenliki ilgiri sürüldi. Erkin abduwéli gerche türkiyede bolsimu tutulup kétishtin endishe qilip yoshurunup turmaqtiken.