Qeyseridiki 3 musapir Uyghur qizning jinaza namizigha qeyseri shehiri bashliqimu qatnashti

Qeyseri shehiridiki sarmisaqli su ambirida sugha gherq bolghan 3 musapir Uyghurning jinaza namizi. 2021-Yili 31-iyul, türkiye.

Uyghurlar eng köp olturaqlashqan türkiye sheherliridin biri qeyserige 2019-yili kélip makanlashqan 3 musapir Uyghurning suda gherq bolup qaza tépishi türkiyediki Uyghurlar arisida zor tesir qozghash bilen birlikte türk xelqiningmu hésdashliqini qozghidi. Ularning jinaza namizigha hetta qeyseri shehiri bashliqimu kélip qatniship özining teziyesi we hésdashliqini bildürdi.

31-Iyul küni qeyseridiki chong meschitte ötküzülgen depine murasimigha istanbuldin kelgen Uyghurlar bilen qeyseridiki Uyghurlardin bolup 200 din artuq kishi ishtirak qilghanidi. Korona wirusi tehditi yuqiri boluwatqanliqigha qarimay mezkur depine murasimigha qeyseri sheher bashliqi memduh büyük qilich ependimu qatniship qaza tapqan Uyghurlarning a'ile tawabi'atliridin hal sorighan. Adette, hökümet üchün nahayiti muhim hésablinidighan sorunlargha resmiy yosunda qatnishidighan sheher bashliqining 3 Uyghur musapir qizining wapatigha hésdashliq bildürüp, Uyghurlar bilen birlikte jinaza namizigha ishtirak qilishi Uyghur musapirlirini hayajanlandurdi we buni türk xelqining Uyghurlargha bolghan qérindashliq we insaniy qollishi dep qaridi.

Biz igiligen melumatlar we élan qilin'ghan xewerlerge asaslan'ghanda 30-iyul küni 15 yashtiki safiye shir'éli, 10 yashliq muslime xalmurat isimlik qizlar türkiyening qeyseri shehiridiki sarmisaqli su ambirida qattiq issiqtin segidesh üchün sugha chüshken. Éytishlargha qarighanda, bu yerde yene 28 yashliq tursun'gül xanimmu bar idi. Bu ikki qiz sugha chüshüpla chöküp ketkenlikini körgen tursun'gül derhal ularni qutquzush üchün özimu sugha chüshken, biraq u ularni qutulduralmastin özimu sugha gherq bolghan. Netijide, 10, 15 we 28 yashliq bu 3 Uyghur tengla qaza qilghan. Bu weqedin xewer tapqan qeyseri sheherlik apettin qutquzush etriti bilen shu yerde turushluq “Zhandarma”, yeni saqchi qoshuni eskerliri ularning jesitini tépish üchün uda ikki kün izdep, axiri 31-iyul küni méyitini tépip sudin chiqarghan. Uyghurlarning béshigha kelgen bu échinishliq weqe türkiye metbu'atliri we ijtima'iy taratqularda keng tarqilip ammiwi hésdashliq qozghidi.

Mezkur Uyghur musapirlar 31-iyul küni jinaza namizi chüshürülgendin kéyin wetinidin bekla uzaqta bolghan qeyseri shehiri etrapidiki erkilet qebristanliqigha depine qilindi.

Sugha chüshüp ketken ikki Uyghur balini qutuldurimen dep hayatidin ayrilip qalghan 28 yashtiki tursun'gül abdushükür ikki balining anisi bolup, uning 2 qiz perzenti yétim qalghan. Tursun'gülning balilarni qutuldurush yolida öziningmu hayatini qurban qilishi kishilerni tesirlendürdi.

Igilishimizche, tursun'gülning yoldishi wetinide xitay da'iriliri teripidin türmige mehkum qilin'ghandin kéyin, u 2016-yili 2 perzentini élip xitay pasporti bilen türkiyege kelgen we 2019-yili 9-ayda qeyseri shehirining qojasinan mehellisige kélip yoqsul bir mehellide öy ijarige élip yashashqa bashlap, shu yerde ikki perzentini baqmaqta idi.

Tursun'güldin yétim qalghan bu ikki qizning yene dadisi bir, anisi bölek achisi bar bolup, u hazir finlandiyede yashaydiken. Güljennet isimlik bu xanim özining ikki qiz qérindishini finlandiyege élip kétish üchün yol méngiwatqanliqini, hedisi bolush süpiti bilen ularni buningdin kéyin béqip chong qilidighanliqini bildürdi.

Üch Uyghur depine qilin'ghandin kéyin neq meydandin ziyaritimizni qobul qilghan qeyseride pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan medeniyet we hemkarliq teshkilati bashqurush hey'et ezasi xeyrullah efendigil ependi tursun'gül abdushükür xanim bilen ikki balining suda boghulup hayatidin ayrilip qélishining qeyseridiki Uyghurlar duchar bolghan tunji weqe ikenlikini, türkiyediki Uyghurlarning köpining 2017-yilidin kéyin ata-ana, uruq-tughqanliri bilen bolghan alaqisining üzülüp qalghanliqini, buni az dep bu qazada hayatidin ayrilip qalghanliqini shunga bu xil qazalardin Uyghurlarning sawaq élishi kéreklikini bayan qildi.

Dunyadiki hawa kilimat özgirishige egiship türkiyedimu hawaning derijidin tashqiri issip kétishi, sel kélish we ot kétishke oxshash weqeler köpeymekte. Bolupmu hawa bekla issip ketkechke ademlerning sörünlesh üchün köl, derya we déngizlargha chömülüshi köpeymekte. Bundaq bir peytte Uyghurlar némilerge diqqet qilish kérek? péshqedem pa'aliyetchi, sherqiy türkistan wexpisining sabiq re'isi hamutxan göktürk ependi, burun bundaq hadisilerning Uyghurlar arisida yüz bérip baqmighanliqini, kéyinki yillarda türkiyede Uyghurlarning sanining köpiyishige egiship bu xil weqelerning yüz bérishke bashlan'ghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “30-Iyul küni bizning qeyseri shehirige yerleshken sherqiy türkistanliq qérindashlirimizdin bir ayal bilen ikki kichik balining sarimasaqli su ambirida sugha chömülgende boghulup qaza tapqanliqini anglap nahayiti qayghurduq. Allah bularning yatqan jayini jennette qilsun. Men qeyseride 30 yildek turghan, u su ambirighimu köp qétim dala yémiki yéyish üchün barghan iduq. Emma bundaq bir hadise bolup baqqan emes. Burun qeyseride yashaydighan Uyghurlarning sanimu anche köp emes idi, 2014-yilidin kéyin tayland, qatarliq jaylardin kelgen musapirlar bilen Uyghurlarning sanimu köpeydi. Adem köp yerde bundaq weqeler yüz bérishi mumkin. Shundaqtimu diqqet qilishimiz kérek. Men yaxshi bilimen sarmisaqli su ambirining hemme teripide ‛bu yerde su üzmenglar, bu yerge kirish xeterlik, bu yerge kirsengla boghulush xewpi bar, sugha chüshüshke bolmaydu‚ dégendek xetler yézilghan lewheler mewjut. Belki qaza tapqan qérindashlirimiz bulargha diqqet qilghan bolsa, hayatidin ayrilip qalmighan bolatti”.

Hamutxan göktürk ependi istanbulda turuwatqan Uyghurlarning saniningmu nahayiti köp ikenlikini, istanbuldimu bu yil hawaning intayin issiq boluwatqanliqini, buninggha oxshash xewptin saqlinish üchün istanbuldiki Uyghurlarningmu nahayiti diqqet qilishi, ata-anilarning perzentlirige ige chiqishi kéreklikini tekitlep mundaq dédi: “Istanbulda on minglighan Uyghur qérindashlirimiz yashawatidu. Istanbulda nahayiti köp sanda su ambiri we köller bar. Uningdin bashqa sugha chüshkili bolidighan déngiz sahillirimu bar. Uyghurlar bu yerlerge barghanda munasiwetlik organlarning bu heqtiki belgilimilirige ri'aye qilip, cheklen'gen jaylarda sugha kirmise bu xil qazalardin saqlan'ghili bolidu”.

Elwette, hamutxan göktürk ependi, peqet bula emes, korona wirusidinmu mudapi'elinishni kücheytish kérekliki, maska taqash, adem köp sorunlardin imkan bar saqlinish we bashqa mudapi'e charilirini qollinishning Uyghurlar üchün paydiliq ikenlikini eskertti.

Uyghurlar 2009-yili yüz bergen “5-Iyul ürümchi qetli'ami” din kéyin köplep türkiyege kélishke bashlan'ghan bolup, 2014-yilidin 2016-yilighiche malayshiya we tayland arqiliq türkiyege köchüsh jeryanida köp sanda Uyghur yolda qaza tapqan. Ular malayshiya, taylan we wiyétnam qatarliq döletlerde depine qilin'ghanidi. Melum sandiki Uyghurlar bu dölet arqiliq türkiyege yerleshken hem ularning birqismi qeyserige orunlashturulghanidi.