Түркийә 20 йилда аран 5836 уйғурни пуқралиққа қобул қилған
2021.12.29

Түркийә уйғур муһаҗирлар әң көп көчүп келиватқан дөләтләрдин бири болуп, 2009-йилидин кейин хитай һөкүмитиниң уйғурларға елип бериватқан бесим сияситиниң күчийишигә әгишип, 2016-йилиғичә көп санда уйғур һәр хил йоллар билән түркийәгә кәлгән. Йеқинда елан қилинған рәсмий мәлуматларда көрситилишичә, түркийә 2002-йилидин 2021-йилиғичә 5 миң 836 уйғурни пуқралиққа қобул қилған. Әмма уйғурлардин башқа түркий милләтләрдин 95 миң 845 нәпәр ахизка түркигә пуқралиқ берилгән. Түркийә һөкүмитиниң шунчә узун йилда аран 5 миңдин артуқ уйғурғила пуқралиқ берип, әксичә сүрийәликләр, ахизка түрклирини һәссиләп пуқралиққа қобул қилиши түркийәдики бир қисим уйғурлар вә өктичи партийәләрниң наразилиқини қозғиди.
Әмма, түркийә һөкүмити 2017-йили уйғурларға узун муддәтлик туруш салаһийити, йәни “иқамәт” бериш бәлгилимисини чиқарғаниди. Бу бәлгилимигә асасән өзиниң түркий милләт икәнликини испатлайдиған һөҗҗәтләрни тапшурғанларға узун муддәтлик иқамәт берилип кәлгәниди. Бәлгилимидә 2017-йили 1-айниң 1-күнидин бурун түркийәгә кәлгән уйғурларниң бу сиясәттин бәһримән болалайдиғанлиқи көрситилгән. Бу бәлгилимигә бинаән уйғурларниң көпигә иқамәт берилгәндин сирт, мәлум сандики уйғурға түркийә пуқралиқиму берилгәниди. Түркийә ички ишлар министирлиқи тармиқидики көчмәнләр идарисиниң билдүрүшичә түркийәдә иқамәт билән туруватқан уйғурларниң сани 19 миң 328 нәпәр, ахизка түрклириниң сани болса 26 миң 681 нәпәр икән. Көчмәнләр идарисиниң билдүрүшичә ахизка түрклири билән уйғурларға алаһидә узун муддәтлик туруш һоқуқи берилгәникән.
Игилишимизчә кейинки 7-8 йил ичидә түркийәгә келип җайлашқан уйғурларниң сани 25-30 миң әтрапида дәп пәрәз қилинмақта. Улар бирқанчә дөләтләр арқилиқ нурғун қийинчилиқларни бешидин өткүзүп түркийәгә кәлгән болғачқа, уларниң бирқисми йолда кимлик һөҗҗәтлирини йоқитип қойған, шу сәвәбтин уларниң түркийәдә туруш рухсәтнамиси елишиниң бәк узунға созулуп кәткәникән. Уйғурларниң пуқралиққа өтүш рәсмийәтлириниңму бундақ аста болуши вә 20 йилда пәқәтла 6 миңға йеқин уйғурға вәтәндашлиқ, йәни пуқралиқ салаһийити берилишидики сәвәб немә? бу һәқтә зияритимизни қобул қилған шәрқий түркистан вәхписиниң сабиқ рәиси һамутхан көктүрк әпәнди түркийәниң дөлити бар милләтләргә көпләп пуқралиқ берип, ирқий қирғинчилиққа учраватқан уйғурларға бундақ тәстә беришиниң әҗәблинәрлик иш икәнликини тәкитлиди.
“ийи” партийәсиниң түркий милләтләргә мәсул муавин рәиси сәрвәт ханим мундақ деди: “ички ишлар министирлиқиниң баянатиға қариғанда, 2002-йилидин 2021-йилиғичә 5 миң 836 уйғурни пуқралиққа қобул қилипту. Уйғур қериндашлиримиз бүгүн ирқий қирғинчилиққа, искәнҗигә учраватса, пуқралиқ берилгәнләрниң сани сүрийәликкә селиштурғили болмайдиған дәриҗидә аз. Бир мисал бәрсәм хатай вилайитиниң рәйһанли наһийәсиниң йүзмиң нопуси бар болуп, бу йәрдә оқуватқан сүрийәлик оқуғучиларниң санила 20 миң әтрапида. Шуңа түркийә һөкүмитиниң техиму көп уйғурға вәтәндашлиқ бериши керәк”.
Әнқәрәдики уйғур тәтқиқат институти мудири, истратегийә мутәхәссиси доктор әркин әкрәм әпәнди, буниң бир қанчә сәвәби барлиқини оттуриға қойди.
Түркийә һөкүмити 2009-йили 7-айниң 5-күни йүз бәргән “5-июл үрүмчи вәқәси” ни нәзәрдә тутуп, 2010-йили бирақла 3 миңдәк уйғур муһаҗирға пуқралиқ бәргәниди.