Türkiye 20 yilda aran 5836 Uyghurni puqraliqqa qobul qilghan

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2021.12.29
Türkiyening xitay bilen iqtisadi alaqisining küchiyishi uning Uyghurlargha tutqan mu'amilisini ajizlatqan Xitay tashqi ishlar ministiri wang yining türkiye ziyaritige qarshiliq bildürüp élip bérilghan zor kölemlik namayishta Uyghur we türkler bayraqlirini kötürüp sho'ar towlimaqta. 2021-Yili 25-mart, istanbul, türkiye.
AP

Türkiye Uyghur muhajirlar eng köp köchüp kéliwatqan döletlerdin biri bolup, 2009-yilidin kéyin xitay hökümitining Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitining küchiyishige egiship, 2016-yilighiche köp sanda Uyghur her xil yollar bilen türkiyege kelgen. Yéqinda élan qilin'ghan resmiy melumatlarda körsitilishiche, türkiye 2002-yilidin 2021-yilighiche 5 ming 836 Uyghurni puqraliqqa qobul qilghan. Emma Uyghurlardin bashqa türkiy milletlerdin 95 ming 845 neper axizka türkige puqraliq bérilgen. Türkiye hökümitining shunche uzun yilda aran 5 mingdin artuq Uyghurghila puqraliq bérip, eksiche süriyelikler, axizka türklirini hessilep puqraliqqa qobul qilishi türkiyediki bir qisim Uyghurlar we öktichi partiyelerning naraziliqini qozghidi.

Emma, türkiye hökümiti 2017-yili Uyghurlargha uzun muddetlik turush salahiyiti, yeni “Iqamet” bérish belgilimisini chiqarghanidi. Bu belgilimige asasen özining türkiy millet ikenlikini ispatlaydighan höjjetlerni tapshurghanlargha uzun muddetlik iqamet bérilip kelgenidi. Belgilimide 2017-yili 1-ayning 1-künidin burun türkiyege kelgen Uyghurlarning bu siyasettin behrimen bolalaydighanliqi körsitilgen. Bu belgilimige bina'en Uyghurlarning köpige iqamet bérilgendin sirt, melum sandiki Uyghurgha türkiye puqraliqimu bérilgenidi. Türkiye ichki ishlar ministirliqi tarmiqidiki köchmenler idarisining bildürüshiche türkiyede iqamet bilen turuwatqan Uyghurlarning sani 19 ming 328 neper, axizka türklirining sani bolsa 26 ming 681 neper iken. Köchmenler idarisining bildürüshiche axizka türkliri bilen Uyghurlargha alahide uzun muddetlik turush hoquqi bérilgeniken.

Igilishimizche kéyinki 7-8 yil ichide türkiyege kélip jaylashqan Uyghurlarning sani 25-30 ming etrapida dep perez qilinmaqta. Ular birqanche döletler arqiliq nurghun qiyinchiliqlarni béshidin ötküzüp türkiyege kelgen bolghachqa, ularning birqismi yolda kimlik höjjetlirini yoqitip qoyghan, shu sewebtin ularning türkiyede turush ruxsetnamisi élishining bek uzun'gha sozulup ketkeniken. Uyghurlarning puqraliqqa ötüsh resmiyetliriningmu bundaq asta bolushi we 20 yilda peqetla 6 minggha yéqin Uyghurgha wetendashliq, yeni puqraliq salahiyiti bérilishidiki seweb néme? bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan sherqiy türkistan wexpisining sabiq re'isi hamutxan köktürk ependi türkiyening döliti bar milletlerge köplep puqraliq bérip, irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqan Uyghurlargha bundaq teste bérishining ejeblinerlik ish ikenlikini tekitlidi.

“Iyi” partiyesining türkiy milletlerge mes'ul mu'awin re'isi serwet xanim mundaq dédi: “Ichki ishlar ministirliqining bayanatigha qarighanda, 2002-yilidin 2021-yilighiche 5 ming 836 Uyghurni puqraliqqa qobul qiliptu. Uyghur qérindashlirimiz bügün irqiy qirghinchiliqqa, iskenjige uchrawatsa, puqraliq bérilgenlerning sani süriyelikke sélishturghili bolmaydighan derijide az. Bir misal bersem xatay wilayitining reyhanli nahiyesining yüzming nopusi bar bolup, bu yerde oquwatqan süriyelik oqughuchilarning sanila 20 ming etrapida. Shunga türkiye hökümitining téximu köp Uyghurgha wetendashliq bérishi kérek”.

Enqerediki Uyghur tetqiqat instituti mudiri, istratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem ependi, buning bir qanche sewebi barliqini otturigha qoydi.

Türkiye hökümiti 2009-yili 7-ayning 5-küni yüz bergen “5-Iyul ürümchi weqesi” ni nezerde tutup, 2010-yili biraqla 3 mingdek Uyghur muhajirgha puqraliq bergenidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.