Түркийәдики уйғур тәшкилатлири 2025-йили уйғур ирқий қирғинчилиқини түркийә парламентида қобул қилдурушқа тиришидиғанлиқини билдүрди

Әнқәрәдин ихтиярий мухбиримиз әркин тарим тәйярлиди
2024.12.31
Selchuq-ozdagh Түркийәниң саадәт вә келәчәк партийәсидин болған парламент әзалириниң парламенттики гуруппа мәсули сәлчуқ өздағ әпәнди түркийә парламенти омумий йиғинида сөзлимәктә. 2024-Йили 12-июн, әнқәрә
RFA/Erkin Tarim

Пирезидент рәҗәп таййип әрдоған 22 йилдин буян түркийәни идарә қилип келиватқан адаләт вә тәрәққият партийәсиниң рәислик вәзиписиниму өтәп кәлмәктә. 2015-Йилиғичә пирезидент әрдоған көп қетим уйғур мәсилисини тилға алған, һәтта 2009-йили 5-июл үрүмчи қирғинчилиқи йүз бәргәндә хитайниң уйғурларға елип бериватқан сияситини “ирқий қирғинчилиқ” дегән, шундақла хитайниң қаттиқ наразилиқини қозғиған иди.

2015-Йилидин кейин, болупму 2017-йилидин кейин, пирезидент әрдоған вә түркийә һөкүмити елан қилған баянатлирида дуняниң һәр қайси җайлирида езиливатқан мусулманларниң мәсилисини тилға алғанда, анда-санда болсиму уйғур мәсилини тилға алған иди. Һалбуки, 2024-йили 5-айниң 10-күни түркийә парламентидики “саадәт” вә “келәчәк” партийәсиниң парламенттики мәсули сәлҗуқ өздағ әпәнди түркийә парламентида уйғур қирғинчилиқини тәкшүрүш комитети қуруш тоғрисида тәклип лайиһәси сунған, мәзкур тәклип башқа партийәләрниңму қоллишиға еришкән болсиму, әмма һакимийәт бешидики партийә билән милләтчи һәрикәт партийәсиниң қарши аваз бериши билән рәт қилинди. Түркийә парламентиға сунулған мәзкур тәклип лайиһәсидә, хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан зулумлирини “ирқий қирғинчилиқ” дәп бекитишини вә бу һәқтә уйғур елидә мәхсус тәкшүрүш елип беришни тәләп қилинған иди.

Парламент әзаси сәлчуқ өздағ әпәнди бу һәқтики соалимизға телефон учури арқилиқ җаваб берип мундақ деди: “2024-йилида бир қетим шәрқий түркистан тоғрисида тәклип лайиһәси сундум, 5 қетим түркийә парламенти омумий йиғинида оттуриға қойдум. Түркийә парламентида уйғур мәсилиси тоғрисида 3 қетим мәхсус мухбирларни күтүвелиш йиғини өткүздүм. Иҗтимаий таратқуларда давамлиқ шәрқий түркистанда давамлишиватқан ирқий қирғинчилиқ тоғрисида мәлуматлар тарқаттим. 2025-Йилида техиму актип һалда паалийитимизни давамлаштуримиз”.

Түркийә парламентида өктичи партийәләрдин бири болған “ийи” партийәсиниң парламенттики гуруппа вәкили, парламент әзаси сатуқ буғра қавунҗу әпәнди, сәлчуқ түркоғлу әпәнди, аййүҗә түркәш ханим қатарлиқлар көп қетим сөз елип, уйғур ирқий қирғинчилиқини аңлатқандин сирт, мәхсус мухбирларни күтүвелиш йиғини өткүзүп уйғур мәсилисини аңлатти.

Дуня уйғур қурултийиниң муавин рәиси, дуня уйғур қурултийи вәхписиниң рәиси абдурешит абдулһәмид әпәнди 2024-йили түркийәдә қолға кәлтүргән нәтиҗилири тоғрисида тохтилип, мундақ деди: “америка, канада вә голландийә парламентлири хитайниң уйғурларға елип бериватқан сияситини ‛ирқий қирғинчилиқ‚ дәп бекиткәндин кейин, түркийә пирезиденти рәҗәп таййип әрдоғанниң уйғур мәсилисидә сүкүттә туруши, түркийәдики өктичи партийә рәһбәрлириниң қаттиқ тәнқидигә учриған иди. Түркийәниң сабиқ ташқи ишлар министири мәвлут чавушоғлу 2021-йили 4-айниң 20-күни түркийәдики әң чоң телевизийә қаналлиридин бири болған ‛хабәр түрк‚ тә мухбирларниң уйғурлар тоғрисидики соаллириға җаваб бәргәндә, түркийә һөкүмитиниң уйғурларниң һәқ вә һоқуқини қоғдаватқанлиқини, буниңдин кейинму қоғдайдиғанлиқини тәкитлигән болсиму, әмма түркийә парламентида уйғур ирқий қирғинчилиқи тоғрисида музакирә елип берилмиди. Шуңа биз түркийә парламентиға уйғур қирғинчилиқини етирап қилдуруш үчүн җамаәт пикри топлаш вә түркийә парламентиға доклат сунуш қатарлиқ ишларға әһмийәт бәрдуқ. 2025-Йилидиму нуқтилиқ һалда бу хизмәткә әһмийәт бериш билән бирликтә, дәвайимизни түркийәдә йеңи бир пәллигә көтүрүш үчүн тиришимиз”.

Түркийә һөкүмити 2015-йили хитай билән болған мунасивәтни күчәйтиш сиясити елип беришқа башлиғандин кейин, пирезидент әрдоған 2021-йилида сүкүтни бир қетим бузди. У б д т дики уйғурларни қоллаватқан дөләтләр қатариғиму қошулған болди. Пирезидент әрдоған б д т дики омумий йиғинда җәмий 3 қетим уйғур мәсилисини оттуриға қойған болсиму, техичә уни “ирқий қирғинчилиқ” дәп қобул қилмиди. Уйғур академийәси вәхписиниң рәиси абдулһәмит қарахан әпәнди 2024-йили нуқтилиқ һалда түркийә парламентиға уйғур қирғинчилиқини етирап қилдуруш үчүн тиришчанлиқ көрсәткәнликини, 2025-йилидиму бу хизмәтни давам қилидиғанлиқини тәкитлиди.

Мутәхәссисләр, түркийә һөкүмитиниң уйғур қирғинчилиқи тоғрисида 2017-йилидин 2021-йилиғичә узун йил сүкүттә турувалған болсиму, 2021-йилида бу сүкүтни бузғанлиқини, 2025-йилида түркийә билән хитай оттуридики мунасивәтниң йириклишишкә қарап йүзлинидиғанлиқини илгири сүрүшмәктә.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.