Xitayning “Türkiye bilen bolghan tijaret sommisini 100 milyard dollargha yetküzimiz” dégen sözi ghulghula qozghimaqta

Türkiye hökümiti birleshken döletler teshkilatida amérika, kanada we yawropa döletliri bilen birlikte Uyghurlarni qollashqa bashlighan bügünki künde, xitayning türkiyediki diplomatik we tijariy organliri, türkiyening soda-tijaret organliri bilen birlikte her xil uchrishishlarni ötküzüshke bashlidi. Xitay taratquliri ikki dölet munasiwitining prézidént erdoghan bilen xitay rehbiri shi jinpingning rehberlikide intayin “Dostane”, “Uchqandek” tereqqiy qiliwatqanliqini ilgiri sürmekte. Emma türk karxanichilar ikki dölet otturisidiki tijariy munasiwette türkiye terepning ziyan tartiwatqanliqini, buningdin sawaq élish kéreklikini tilgha almaqta.

1-Noyabir küni türkiye tashqiy soda kéngishi istanbulda uyushturghan türkiye we xitay karixanichiliri uchrishishida, türkiye bilen xitay otturisidiki tijariy munasiwetning kélecheki heqqide muzakire élip bérilghan. Uchrishishta söz qilghan xitay sana'et we karxanichilar jem'iyitining bashliqi juw yenchüen, kelgüsi 5 yil ichide türkiye bilen xitay otturisidiki tijaret sommisining 100 milyard dollardin ashidighanliqini, buninggha ishinish üchün hemme asaslarning  mewjutliqini ilgiri sürgen.

Xitayning enqerede turushluq bash elchisi lyu shawbin yighinda qilghan sözide, xitay bilen türkiye otturisida diplomatik munasiwet ornitilghandin buyanqi 51 yil ichide ikki dölet otturisidiki munasiwetning nurghun qedemlerni bésip, bügünki sewiyege kelgenlikini ilgiri sürgen. U mundaq dégen: “Ikki dölet otturisidiki munasiwet tézdin tereqqiy qiliwatidu. Bolupmu kéyinki yillarda ikki dölet prézidéntlirining köngül bölüshi bilen her ikki dölet barliq sahalarde öz ara hemkarliqni kücheytip, zor payda almaqta.”

Bu yighinda türkiye tashqiy soda kéngishining re'isi na'il olpaq ependi söz qilip, mundaq dégen: “Jow yenchüen ependi kelgüsi 5 yil ichide türkiye bilen xitay otturididiki tijaret sommisining  100 milyard dollardin éship kétidighanliqini tekitlidi. Biz tashqiy tijarette ziyan tartip kéliwatqan bir dölet. Xitay payda éliwatqan bir dölet. Eger ikki dölet otturisidiki tijaret  omumiy sommisi 100 milyard dollargha chiqqan teqdirde, uning 90 milyard dollirini xitay alsa, bu qandaq bolidu? biz ikki dölet otturisidiki tijaret tengpungsizliqidin sawaq élishimiz kérek.”

Bu xewer türkiye “Anadolu” agéntliqining torida élan qilin'ghandin kéyin, köp sanda kishi inkas yazghan. Sabri namida bir kishi mundaq inkas dep yazghan:  “Komunist xitay yighiwélish lagérlirida qérindashlirimizni qul ishchi qilip ishlitip, ishlepchiqirilghan mallarni dunyagha satmaqta. Siler sayragül sawutbay yazghan ‛shinjangda mejburiy emgek‚ namliq kitabni oqunglar. Xitay qérindashlirimizgha wehshiylerche zulum qiliwatidu. Hemme nerse peqet puldinla ibaret emes! xitay dunyada qaysi döletni bay qildi? xitaydin ümid kütmenglar!”

Erjan namida yene bir kishi mundaq dep yazghan: “Türkiye tamozhna béjini chüshürse, xitay bilen bolghan tijaret sommisini 100 milyard dollargha örlitish mumkin. Lékin buning 80 pirsenti import, 20 pirsent ékisport bolsa, buning bizge néme paydisi bar?”

Igilishimizche, 2021-yili türkiye bilen xitay otturisidiki tijaret sommisi 35 milyard 900 milyon dollar bolghan. Türkiye xitaygha peqetla 3 milyard 200 milyon dollarliq mal ékisport qilghan, yeni türkiye ikki dölet otturisidiki tejariy munasiwette ziyan tartqan. Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan enqerediki Uyghur tetqiqat inistitutining mudiri, istratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem ependi, ikki dölet otturisidiki tijariy tengpungsizliqning uzun yillardin buyan dawamlishiwatqanliqini, bundin kéyinmu buning tüzelmeydighanliqini, xitay dégendek, ikki dölet otturisidiki tijaret sommisining  hergizmu 100 milyard dollargha chiqmaydighanliqini ilgiri sürdi.

Xitay elchisi lyu shawbin tekitligendek, kéyinki yillarda ikki dölet otturisidiki munasiwet rastinla uchqandek tereqqiy qildimu? doktor erkin ekrem ependi buning xitayning arzusi ikenlikini, xitay türkiyege tijariy menpet bérip sherqiy türkistan teshkilatlirining pa'aliyetlirini chekleshke uruniwatqan bolsimu, emma buni emelge ashuralmaywatqanliqini, türkiye bilen xitayning nurghun mesililerde ortaq köz qarashqa ige emeslikini, ikki terep munasiwitining arzu qilghan sewiyede emeslikini ilgiri sürdi.

Mutexessisler, türkiyening gherb qimmet qarishini qobul qilghan démokratik sistémidiki dölet ikenlikini, shunga mustebit xitay bilen bolghan her jehettiki munasiwitining arzu qilghan sewiyege yetmeydighanliqini tekitleshmekte.