Xitayning türkiyediki yer tewresh apitidin paydilinip élip barghan siyasiy teshwiqatliri

Yanfon bilen tartilghan bu resimde xitay qutquzush etritining ezaliri türkiyening adana ayrodromigha yétip kelgen körünüsh. 2023-Yili 8-féwral.

Melum bolushiche, 2-ayning 6-küni türkiyening jenubi we ottura qismida we süriyening shimali we gherbide 7.8 Bal etrapida yer tewrigen. Türkiye apet we jiddi ehwalgha taqabil turush ministrliki (AFAD) ning türkiyede yüz bergen yer tewresh heqqidiki melumatlirigha asaslan'ghanda, qahramanmarashning pazarchik rayonida 04:17 de 7.7 Bal yer tewrigen. Qahramanmarash shehrini merkez qilghan bu yer tewreshning da'irisi chong bolup malatya, adana, gazi'antip, diyarbaqir, urfa, osmaniye we xatay qatarliq on sheherde arqa-arqidin meydan'gha kelgen.

Yer tewresh heqqidiki xewer türkiyening dölet ichi we xelq'araliq axbarat qanallirida tarqalghandin kéyin, köpligen döletler derhal türkiye hökümiti bilen hemkarliship qutquzush xadimliri, doxturlar we maddiy eshyalarni ewetken.

Türkiye tashqiy ishlar ministiri mewlut chawush'oghlu 18-féwral “CNN Türk” qaniligha bergen ziyaritide, 102 döletning türkiyege yardem qilishni xalaydighanliqi bildürgenlikini, bügün'ge qeder 88 döletning qutquzush, dawalash qatarliq xizmetlerde yardemde bolghanliqini bildürgen.

Türkiyening axbara t qanallirida bérilgen uchurlargha qarighanda, xitaydinmu 82 kishilik qutquzush etriti kelgen. Emma bashqa döletlerge oxshimaydighan yiri shuki, xitaydin kelgen qutquzush etriti aldi bilen barghan apet rayonlirida bayraq chiqirish murasimi ötküzgen. Xitayning dölet ichidiki axbarat qanallirida türkiyediki yer tewresh apiti heqqide bérilgen xewerlerde asasen xitay bayriqi közge chiliqidighan bolup, hetta xitay bayriqi türkiyening bayriqidinmu égizrek ésilghan. Ijtima'iy taratqularda tarqalghan bu xildiki xewerlerning, resimlerning astigha kishiler “Xitay türkiyeni ishghal qildimu? bayraq éssh adem qutquzushtin muhimdek turidu. . .” dégendek inkaslarni yézishqan.

Social Media

6-Féwral yer tewrigen künidin bashlap tiwittér, féysbuk, istégram qatarliq ijtima'iy taratqular, türkiye we süriyening ehwali heqqide eng téz we eng kengri uchur bilen teminleydighan chong xewer supisigha aylandi. Bu xewer supilirida yer tewrigen neq meydandin xewer tarqitiwatqan türkiyening döletlik xewer qanalliri we xelq'araliq xewer qanallirining xewerlirini tarqitishtin bashqa, tor cholpanlirimu özining shexsiy hésabatliridin yer tewreshke munasiwetlik ehwallarni tarqitip turghan. Bu türdiki hisabatlar tarqatqan uchurlar arisda xitay qutquzush etritining istanbuldiki meshhur bazar “Kapali charshi” diki tijaretchiler we xiridarlarning chawakliri arisida xuddi olimpik tenheriketchiliri parattin ötüwatqandek mangghan waqtida tartilghan widiyo we ayrodromda xitay qutquzush etiritidiki ezalarning hemmisi oxshash sheklide “Uxlap qalghan” esnada ayrodrom xadimlirining ularni oyghatmastin aldidiki üstelge birdin birdin hediye qoyup qoyghan waqtida “Bilndürmestin” tartilghan widiyo nahayiti qiziq tima bolghan.

Türkiyediki yer tewreshke a'it xewerlerni apet rayonidin xewer qilip kéliwatqan xewer qanalliridin “Qirim xewer qanili” ning bash muherriri ömer jihat kaya ependi bu heqte radiyomizgha söz qilip, mundaq dédi: “Bular emeliyette teshwiqatning bir parchisi. Widiyoda bu bek éniq. Ezerbeyjan qatarliq türk döletliri we amérika qatarliq gherb döletliri qutquzush we yardem xizmetliride nahayiti chong yardemlerni qildi, lékin ular teshwiqat qilmidi. Xitay xuddi pütün yardemning hemmisini özi qilghandek teshwiqat qildi. Xitayning bu qilghanlirini ‛yumshaq küchi‛ni ishqa saldi désekmu bolidu, emma men bekrek teshwiqat dep qaraymen. Axbarat wastilirida xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan zulumi bek anglitilmighan bolghachqa, xelq arisida xitaygha qarshi yenila bir xil yaxshi pozitsiye bar. Xitay bu boshluqtin paydilinip kétiwatidu. Apet rayonida adem qutquzush muhim. Xitay qutquzush etridikilermu elwette pütün küchi bilen yardem qildi, lékin buni özlirining siyasiy teshwiqatliri üchün shlitishini men ‛exlaqsizliq‚ dep qaraymen.”

Xitayning döletlik axbarat qanallirida xitay qutquzush etriti türkiyege kelgendin ketkiche bolghan arliqta her küni dégüdek ularning apet rayonidiki xizmetliri heqqide xewer bérip turghan. Xitayning chet ellerde turushluq elchlirimu özining hökümet hésabidin xitayning türkiyege qilghan yardemliri we qutquzush etiritining türkiye apet rayonliridiki “Kiche-kündüz” japaliq qutquzush xizmiti heqqide uchur yollap turghan.

Emma xitayning shimaliy irlandiyediki bash konsuli jang méyfangning twittérda 13-féwral yollighan türkiyening yer tewresh rayonidin 1000 kilomtir yiraqliqtiki chanaqqel'e köwrüki heqqdiki uchuri nahayiti chong ghulghula peyda qilghan. Jang méyfang twitida, xitayning bu köwrükni salghanliqi heqqide ishlen'gen widiyoni hembehirlep, üstige “Xitay türkiyede salghan köwrük yer tewreshke berdashliq berdi” dep yazghan. Qiziqarliq yiri shuki, köwrükning organ tor bétidiki melumatlargha qarighanda, bu köwrükni yasashqa töt shirket qatnashqan bolup, ikkisi türkyening, ikkisi koriyening iken.

Biz bu heqte yézilghan xewerlerde bérilgen ulinishqa asasen jang méyfangning twitini izdiduq, emma bu twit ijtima'iy taratqulardin ghayib bolghan. “Koriye jung'ang kündilik xewri” ning 14-féwraldiki xewirige qarighanda, jang méyfang ijtima'iy taratqularda chüshken inkaslardin kéyin twitini öchürwetken.

Xitayning dölet ichidiki ijtima'iy taratqu xewerliri “Türkiye xitayning yardimidin kéyin dölet pozitsiyesini özgertti. Türkiyening béyjingdiki elchixanisi sherqi türkistan'gha a'it xewerlerni öchürdi” dégendek timilarda xewer tarqatqan. Bu heqtiki tekshürshlirimige qarighanda, türkiyening xitaydiki herqandaq bir orgini “Sherqi türkistan” heqqide héchqandaq bayanat bermigen we shunglashqa “Öchürüsh” mesilismu mewjut bolmighan. Bu mesilini weziyet közetküchiliri xitayning “Özini körsitish teshwiqati” dep qarighan.

Türkiyening gazi'antip shehiridiki “Qanal 27” téléwiziyesi, 8-féwral xitay dölet téléwiziyesi muxbirlirining pul bérip türkiye hökümitini tillap bérishini telep qilghan kishi bilen élip barghan söhbetke orun bergen. Mezkur xewer türkiyediki ijtima'iy taratqulardimu zor ghulghula peyda qilghan.

Ijtima'iy tartqularda diqqet tartqan yene bir nuqta shuki, xitayning dölet ichidiki ijtima'iy taratqulirida tarqalghan xitayning türkiyediki elchixanisining türkiyediki yer tewresh we yer tewreshke yardem toplash heqqidiki bayanatining astigha xitay xelqining yazghan inkasliridur. Ular bayantning astigha “Qelenderler”, “Ulargha biridighan bir sént pulum yoq, xop boluptu. . .” dégendek inkaslarni yazghan.

Türkiyening döletlik xewer qanallirida yardemge kelgen döletler qatarida xitay qutquzush etiritigimu alahide rehmet éytilghan xewerler keng tarqalghan. Bolupmu ottura asiyadiki türk jumhuriyetliridin kelgen qutquzush etriti xadimlirining pütün küchi bilen “Qérindishim” dep turup qilghan yardemliri alahide orun alghan. Emma türkiyede yashawatqan we dunyaning bashqa jaylrida yashawatqan Uyghurlar toplap ewetken nechche yüz ming dollarliq yardem tilgha élinmighan. Hetta türkiyening döletlik téléwéziye qanili bolghan TRT awaz qanili 11-féwral ijtima'iy taratqularda uyghularning apet rayonlirida tamaq étip tarqitip, apetke uchrighanlargha yardemde boluwatqanliqi heqqide xewer tarqatqan, emma uzun ötmey bu xewerni öchürwetken. TRT Ning bu xil pozitisiyesige qarita Uyghurlar we bashqa türkiy xelqlerning ijtima'iy taratqularda ipadiligen küchlük naraziliqidin kéyin qayta hembehirligen.

Biz türkiyening yertewrigen rayonlirida qutquzush we yardem xizmetlirige qatnashqan Uyghurlar heqqide tepsiliyrek melumatqa érishish üchün, yer tewrigen künining etisila qahramanmarashtiki qutquzush xizmitige atlan'ghan merdan Uyghur bilen alaqilashtuq. U, yer teweresh apitining ziyinigha uchrighan rayondiki kishiler we ularning yardem xizmiti heqqide tepsiliy melumat berdi.

Ömer jihat kaya ependi ziyaritimizning axirida türkiyening xitaygha qarita tutqan pozitsiyesi heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Xitay hökümitining 2023-yilida Uyghurlarni tehdit körüp irqi qirghinchliq yürgüzüwatqanliqini türkiye hökümiti bilidu. Emma epssuslinarliqi, xitay hökümiti bir qolluq élip biriwatqan saxta uchur, teshwiqatliri türkiyening we türk xelqining ri'alliqni körüshige dexli qiliwatidu.”