Sinarist sulayman choban'oghlu: “‛toqquz oghuz‚ namliq chatma filimda Uyghur qirghinchiliqimu bayan qilin'ghan”

Xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim, assimilatsiye we yoqitish siyasitining küchiyishige egiship, türkiyediki bezi téléwiziye chatma filimliride sénariye aptorliri Uyghurlarning éghir weziyitigimu orun bérishke bashlidi.

1-Ayning 22-küni türkiyediki FOX téléwizyeside tarqitilishqa bashlan'ghan “Toqquz oghuz” namliq chatma filimning birinchi qismida taghning choqqisigha tiklen'gen sherqiy türkistanning ay-yultuzluq kök bayriqi körsitildi. Chatma filimde “Oghuz qoshuni” namida alahide bir qoshun bar bolup, mezkur qoshun qeyerde zulum we bésimgha uchrawatqan türkiy xelq bolsa u yerge bérip ularni qutquzudiken. Mezkur filimde bash roldiki bilge bir Uyghurning rolini oynighan bolup, u, qoshunni bashlap bérip jaza lagérigha solan'ghan ikki ukisini qutuldurushqa tirishidiken.

“Toqquz oghuz” namliq chatma filimning sinariye aptori sulayman choban'oghlu ziyaritimizni qobul qildi. U “Toqquz oghuz” namliq chatma filim heqqide melumat bérip mundaq dédi: “‛toqquz oghuz‚ filimide türk dunyasining mesililirini hel qilish üchün qurulghan alahide qoshunning küresh-jengliri bayan qilinidu. Filimdiki ‛oghuz qoshuni‚ türk dunyasida zulum, bésimgha uchrawatqan, éziliwatqan türkiy xelqlerni qutuldurush üchun qurulghan bolup, 9 neper jengchidin terkip tapqan. Mezkur qoshun qeyerde éziliwatqan, zulumgha uchrawatqan, tajawuzgha we irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqan türkiy xelq bolsa, ularni qutquzushqa tirishidu. Chatma filimning her qismida mushuninggha oxshash bir qisqa hikaye bayan qilinidu.”

Aptor sulayman choban'oghlu ependi bu chatma filimde sherqiy türkistanda dawam qiliwatqan irqiy qirghinchiliqqimu orun bérilgenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Chatma filimde bash roldiki bilge bir sherqiy türkistanliqning rolini oynaydu. Mezkur qoshunning bash qumandani bilge sherqiy türkistanda jaza lagérida yétiwatqan ikki ukisini qutuldurush üchün jengge atlinidu. Bu jeryanda bilge töreyéwa isimlik ayal ofétsérni yaxshi körüp qalidu. Filimde bu ayalmu sherqiy türkistanliq ayalning rolini oynaydu.”

Sinariye aptori sulayman choban'oghlu özining burundin tartip türk dunyasining qanighan yarisi sherqiy türkistan mesilisini otturigha qoyushqa tiriship kelgenlikini bayan qildi. U, mundaq dédi: “Men her da'im her pursette küchümning yétishiche sherqiy türkistanliqlarning awazi bolushqa tirishiwatimen. ‛jengchi‚ namliq chatma filimimdimu shundaq qilishqa tirishqan idim. Xudayim buyrisa, bu filimnimu milyonlighan kishi körüp sherqiy türkistandin we Uyghurlarning hazirqi éghir weziyitidin xewerdar bolar dep oylaymen.”

Sherqiy türkistan weqpining sabiq sabiq re'isi, péshqedem pa'aliyetchi hamutxan göktürk ependi, bu chatma filimning sinariye aptori sulayman choban'oghluning yashliq chaghlirida téléwizye riyasetchisi bolup ishlewatqandin tartip Uyghurlargha köngül bölüp kéliwatqan kishi ikenlikini, bundaq chatma filimler arqiliq Uyghurlarning éghir weziyitini anglitishning zor ehmiyetke ige ikenlikini bayan qildi.

Türkiye döletlik radyo-téléwizye idarisi qarimiqidiki “Türkiye awazi” radyosida ishlewatqan zhurnalist mirkamil qeshqerli ependi türkiyede téléwizye chatma filimlerni körüsh nisbitining intayin yuquri ikenlikini, tarqilish sür'itining téz, da'irisining keng bolidighanliqini, shu sewebtin bu filimning sherqiy türkistanning awazini anglitishta tesirining zor bolidighanliqini bildürdi.

Bundin 4 yil burun 26 qismi tarqitilghan “Jengchi” namliq chatma filimining üch qismida Uyghurlar toghrisida qisqa körünüsh we söhbetlerge orun bérilgen idi. Filimda bir Uyghur jengchining hékayisidin bérilgen bu söhbet we körünüshler arqiliq Uyghurlarning rghir weziyiti bayan qilinip, türkiyediki körürmenlerning diqqet-étibarini Uyghur mesilisige tartqan idi.