“Iyi” partiyesi re'isi müsawat derwish'oghlu: “Sherqiy türkistan dewasi biz üchün milliy dewadur”

Qurulghandin buyan Uyghur mesilisini izchil halda türkiye parlaméntida otturigha qoyup kéliwatqan “Iyi”, yeni “Yaxshi” partiyesining yéngi saylan'ghan re'isi müsawat derwish'oghlu ependi 14-iyun küni so'allirimizgha jawab bérip, “Sherqiy türkistan dewasining partiyesining milliy dewasi ikenliki” ni, “Sherqiy türkistandiki Uyghur qatarliq qérindash xelqlerning heq-hoquqini qoghdashni dawam qilidighanliqi” ni tekitlidi.

Müsawat derwish'oghlu bu sözlerni6-ayning 14-küni dunya Uyghur qurultiyi, Uyghur akadémiyesi we sherqiy türkistan tetqiqat wexpisi mes'ulliridin terkib tapqan hey'etni öz ishxanisida qobul qilghanda éytti. “Müsawat derwishoghlu yéngi re'is bolup saylandingiz sizning Uyghur siyasitingiz néme?” dégen so'alimizgha u, mundaq jawab berdi: “Sherqiy türkistan mesilisi biz üchün bir milliy mesilidur. Sherqiy türkistandiki qérindashlirimizning heq-hoquqini qoghdashni dawamlashturimiz. Pütün dunyadiki döletler bu mesilige qarita sükütte tursimu biz türkiyening sükütte turmasliqi üchün qolimizdin kelgenni qilimiz. Biz türkiye parlaméntida her da'im sherqiy türkistanliq qérindashlirimizning yénida ikenlikimizni izchil halda otturigha qoyup kelduq. Biz sherqiy türkistan mesilisini yaxshi bilimiz we bu mesilini hel qilishqa töhpe qoshushqa tirishiwatimiz. Lékin hazirqi türkiye hökümitining xitay hökümitige qarita bezi mejburiyetliri tüpeyli bezi xata ishlarni qiliwatqanliqinimu körüwatimiz. Mesilen türkiye tashqi ishlar ministiri sherqiy türkistan mesilisini eng yaxshi bilidighan bir rehber turuqluq, xitayning yol bashchiliqida ürümchi bilen qeshqerge ékskursiye élip bérishi, bir sayahettin ibaret boldi. Biz türkiyediki siyasiy partiyeler xitayning tüzüminimu yaxshi bilimiz. Biz xitayning zémin pütünlükige hörmet qilghan halda sherqiy türkistandiki Uyghur qatarliq qérindashlirimizning heq-hoquqini qoghdash üchün küch chiqirimiz.”

RFA/Erkin Tarim

“Meyli xitay hökümiti bolsun meyli türkiyediki bezi partiye shexsler bolsun Uyghur mesilisini ‛amérika qesten oydurup chiqarghan mesile, eslide Uyghurlarning bext-sa'adet ichide yashawatidu‚dégenlerni körsitiwatidu. Siz buninggha qandaq qaraysiz?” dégen so'alimizgha u, mundaq jawab berdi: “Bir dölette bir mesile chiqsa uning menbesini chet eldin izdesh toghra emes. Mesilining otturigha chiqish sewebini mesile otturigha chiqqan yerdin izdesh kérek. Sherqiy türkistanda zulum barmu? désingiz bar. Xanim-qizlargha basqunchiliq barmu? bar. Sherqiy türkistanda assimilyatsiye, irqiy qirghinchiliq barmu désingiz, umu bar. Shunga bu yerdiki mesile buni toxtitish üchün türkiyening némilerni qilishi kéreklikidur. Türkiye hökümiti bu mesilini xitay hökümiti bilen ochuq-ashkara sözlishishi kérek.”

RFA/Erkin Tarim

Türkiye axbaratlirida türkiye bilen xitay arisida tüzülgen “Jinayetchilerni öz'ara ötküzüp bérish kélishimi” ning 2017-yili ikki dölet ministirliri arisida imzalan'ghanliqi, 2019-yili türkiye pirézidénti rejep tayyip erdoghan qol qoyghan bolsimu, emma türkiye parlaméntining maqulluqidin ötmigenliki, mezkur kélishimning 2022-yili 26-dékabir küni xitay memliketlik xelq qurultiyi teripidin maqullan'ghanliqi, xaqan fidanning bu qétimqi ziyariti jeryanida xitay rehberlirining türkiyening bu qararni parlaméntta maqulluqtin ötküzüshini telep qilghanliqi heqqidiki xewer tarqitilghandin kéyin, mezkur mesile qayta ghulghula peyda qildi. Biz buni müsawat derwish'oghludin soriduq. U, türkiye-xitay arisida tüzülgen “Jinayetchilerni öz'ara ötküzüp bérish kélishimi” ning türkiye parlaméntida maqulluqtin ötmeydighanliqini tekitlep mundaq dédi: “Uyghur türklirige ziyan élip kélidighan héchqandaq bir qararni türkiye parlaméntida maqulluqtin ötküzmeymiz. Bu qararni maqulluqtin ötküzmeslik üchün türkiyediki uniwérsitétlar, ammiwi teshkilatlar naraziliq bildürüshi kérek. Türkiye hökümitimu xitay döliti telep qilghan Uyghurlargha ziyan élip kélidighan kélishimlerni maqullashqa diqqet qilishi kérek.”

Müsawat derwish'oghlu eng axirida Uyghurlarning qurban héytini tebriklep mundaq dédi: “Xitay chekligen bilen héyt héyttur. Men bu radiyo arqiliq barliq Uyghurlarning qurban héytini tebrikleymen. Uyghur türkliri qurban héytini ötküzelmigenlikidin könglimiz bekla yérim. Biz Uyghur qérindashlirimizning erkin qurban héyti ötküzeleydighan künlerge érishishini alladin tileymiz.”

Axirida Uyghur akadémiyesi ijra'iye re'isi abdulhemid qaraxan ependi bilen sherqiy türkistan tetqiqat merkizining bash katipi abduréhim bughra ependiler d u q we Uyghur akadémiyesi teyyarlighan bezi doklatlarni müsawat derwish'oghlugha berdi.

“Iyi” partiyesi 2018-yili, qurulghan bolup, mezkur partiye izchil halda Uyghurlarni qollap kelmekte. Partiyening qurghuchisi meral aqshener xanim 2024-yili 5-ayning 1-künidiki saylamda namzat bolmighan bolup, müsawat derwish'oghlu partiye re'islikige saylandi.