Ayyüje türkesh tash xanim: “Türkiyening ürümchide konsulxana échishi shert”

2017-Yil qurulghandin buyan Uyghur mesilisini izchil halda türkiye parlaménti we xelq'ara sorunlarda otturigha qoyup kéliwatqan “Iyi” yeni “Yaxshi” partiyesining chet'eldiki türkler we türkiy xelqlerge mes'ul mu'awin re'isi ayyüje türkesh tash xanim 24-noyabir küni türkiye parlaménti omumiy yighinida söz qilip, türkiye jumhuriyiti dölitining ürümchide konsulxanisi échishining shert ikenlikini tekitlidi.

Ayyüje türkesh tash xanim 5-ayning 28-künidiki saylamda parlamént ezasi bolup saylan'ghandin kéyin “Iyi” partiyesining re'isi meral aqshener xanim teripidin chet'eldiki türkler we türkiy xelqlerge mes'ul mu'awin re'isi bolup teyinlen'genidi. U, 30-31-öktebir künliri yaponiye parlaméntida chaqirilghan “Xelq'ara Uyghur munbiri: dunya parlaméntlar kéngishi” yighinigha qatniship kelgendin kéyin türkiye parlaménti omumiy yighinida söz qilip, Uyghurlarning weziyitining éghir ikenlikini, türkiyede turuwatqan on minglighan Uyghurning uruq-tughqan we ata-aniliri bilen alaqisining üzülüp qalghanliqini, buninggha chare tépish üchün türkiye jumhuriyiti dölitining aldi bilen ürümchide konsulxanisi échishi kéreklikini tekitlidi.

Türkiye parlaméntining re'isi numan qurtulmush riyasetchilik qilghan omumiy yighin'gha barliq ministirlar we parlamént ezaliri ishtirak qilghan bolup, parlamént ezasi ayyüje türkesh tash xanim sözini mundaq bashlidi: “Men bügünki nutqumda ata wetinimiz bolghan sherqiy türkistan we sherqiy türkistan mesilisi heqqide toxtalmaqchimen. Men sherqiy türkistanning qehrimani osman batur, sherqiy türkistanning lidiri xojiniyaz haji, muhemmed imin bughra, sherqiy türkistan dewasini dunya jama'etchilikige tonutqan merhum eysa yüsüp aliptékin we hayatini sherqiy türkistan dewasigha atighan dadam alip'arslan türkeshni eslesh bilen birlikte ulargha rehmitimni bildürimen. Merhum lidérlirimizning yatqan jayi jennette bolsun. Ömür boyi qamaq jazasigha höküm qilin'ghan Uyghur ziyaliysi doktor ilham toxti bashchiliqidiki barliq Uyghur ziyaliylirigha we lagérda yétiwatqan Uyghur qérindashlirimgha salam yollaymen. Qisqisi dunyaning her qaysi jayliridiki barliq Uyghur qérindashlirimgha salam yollaymen.”

U, nutqining dawamida türkiy jumhuriyetlirini, musulman döletlirini shundaqla insanliq dunyasini Uyghurlargha ige chiqishqa chaqirdi. U, mundaq dédi: “Tariximizning bashlan'ghuch yéri, medeniyitimizning asasliq merkizi bolghan sherqiy türkistan we sherqiy türkistan mesilisi 20 milyondin artuq Uyghur türkining mesilisi bolghinidek, bizning, shundaqla türk dunyasiningmu mesilisidur. Bundin 70 yil burun sherqiy türkistanliqlarning lidéri bolghan merhum eysa yüsüp aliptékin bu mesilini türkiyede otturigha qoyup anglitishqa bashlighanidi. Sherqiy türkistan mesilisi peqet türkiyeningla emes, türk we islam döletlirining, kishilik hoquqigha hörmet qilidighan barliq insanlarning mesilisidur. Shunga bu mesilige qarita sükütte turush millitimizge we wijdanimizgha qarita mes'uliyetsizlik bolupla qalmastin, insanliq dunyasi üchünmu mes'uliyetsizlik hésablinidu.”

Ayyüje türkesh tash xanim xitay dölitining Uyghurlarni, Uyghurlar yaratqan parlaq medeniyetni pütünley yoq qiliwétish siyasiti élip bériwatqanliqini tekitlep mundaq dédi: “Kommunist xitay 1949-yili sherqiy türkistanni bésiwalghandin kündin tartip milyonlighan Uyghur türkini qetli qildi. 1990-Yildiki barin qetli'ami, 1997-yildiki ghulja qetli'ami, 2009-yili 5-iyulda meydan'gha kelgen ürümchi qetli'ami yéqinqi zamanda élip bérilghan qirghinchiliqlardin bir qanchisidur. 2017-Yilidin tartip milyonlighan bigunah Uyghur lagér we türmilerge tashlan'ghan bolup, xitay döliti sistémiliq halda Uyghur türklirini we ularning medeniyitini tarix sehnisidin öchürüp tashlash siyasiti élip barmaqta”.

“Iyi” partiyesining mu'awin re'isi, parlamént ezasi ayyüje türkesh tash xanim 24-noyabir küni türkiye parlaménti omumiy yighinda qilghan nutqining axirida, Uyghur dewasining türk xelqining we türkiye dölitining milliy dewasi ikenlikini, buninggha ige chiqishning milliy burch ikenlikini, shunga ürümchide konsulxana échishning shert ikenlikini otturigha qoyup mundaq dédi: “Bundaq bir weziyette türkiye, Uyghur qérindashlirimizning öz wetinide erkin yashash kürishige qolidin kélishiche yardem qilishi kérek. Sherqiy türkistanda boluwatqan hadisiler toghrisida toghra melumat igilesh üchün ürümchide konsulxana échish ishini oylishimiz kérek dep oylaymen. Türkiyediki Uyghur türklirini a'ililiri bilen körüshtürüshimiz kérek. Türkiye puqrasi turuqluq hazirghiche jaza lagérlirida we türmilerde yétiwatqan Uyghur türklirini xitayning türkiyege qayturup bérishini telep qilishimiz kérek. Biz ‛iyi‚ partiyesi bolush süpitimiz bilen sherqiy türkistanliqlarning awazi bolushqa tirishiwatimiz. Partiyemizning bu tirishchanliqidin xitay hökümiti qattiq bi'aram bolmaqta. Xitayning enqerede turushluq elchixanisi 2021-yilida partiyemizning re'isi meral aqshener xanimgha tehdit saldi. Türkiyening sherqiy türkistan mesilisige köngül bölüshi xitaygha tesir körsitidu. Sherqiy türkistan mesilisi türk xelqining türkiye dölitining milliy mesilisidur. Sherqiy türkistan dewasigha ige chiqish bizning milliy burchimizdur”.

Türkiye jumhuriyitining béyjingda turushluq elchixanisidin sirt, gu'angju, shangxey, chéngdu we xongkong qatarliq sheherliride konsulxanisi bar. Xitayning bolsa enqerede turushluq elchixanisidin sirt peqetla istanbulda konsulxanisi bar. Igilishimizche türkiye uzun yillardin buyan ürümchide konsulxana échishni telep qilip kéliwatqan bolsimu, xitay buninggha ruxset qilmighan.

Ayyüje türkesh tash xanimdin burun yawuz aghir'ali'oghlu we ridwan uz ependiler “Iyi” partiyesining chet'eldiki türkler we türkiy milletlerge mes'ul mu'awin re'islik wezipisini ötigen we Uyghurlar mesilisige köngül bölüp kelgenidi.