Qarabük uniwérsitétida Uyghur qirghinchiliqi tonushturuldi

Türkiyening qarabük uniwérsitéti uyushturulghan türk döletlirini tonushturush yighinida sherqiy türkistan bayriqi. 2024-Yili 28-noyabir.

Türkiyening gherbiy qismidiki qarabük shehirige jaylashqan qarabük uniwérsitéti türkiye boyiche chet ellik oqughuchilar eng köp bolghan aliy mektep bolup, 28-noyabir küni uyushturulghan türk döletlirini tonushturush yighinida Uyghurlar we Uyghur élimu tonushturulghan. Türk we chet elliklerdin bolup 500 etrapida kishi ishtirak qilghan pa'aliyetke mezkur uniwérsitétning mu'awin mudiri piroféssor ismayil raqip qarash, wilayetlik yashlar we tenterbiye idarisining mes'uli joshqun güwen qatnashqan we ayrim-ayrim söz qilghan. Ismayil raqip qarash ependi qilghan sözide qarabük uniwérsitétining chet ellik oqughuchilar eng köp uniwérsitét ikenlikini, bu xil pa'aliyetlerning her qaysi döletlerdin kelgen oqughuchilarning öz'ara chüshinishi üchün sorun teyyarlap bériwatqanliqini tekitligen.

RFA/Erkin Tarim

Yighin zalining sehnisi türkiye, qazaqistan, özbékistan, qirghizistan, ezerbeyjan, türkmenistan qatarliq döletlerning bayraqliri qatarida “Sherqiy türkistan bayriqi” bilen bézelgen bolup, mezkur döletlerdin kelgen oqughuchilar öz dölitidiki meshhur bir kishining rolini oynash arqiliq öz döletlirini tonushturghan. Mezkur uniwérsitétning tarix fakultéti doktoranti, dunya Uyghur qurultiyi (d u q)ning wekili mamutjan erkin “Mehmud kashigheri” ning rolini oynap, Uyghurlarni, Uyghur qirghinchiliqini we Uyghurlarning éghir weziyitini tonushturghan.

RFA/Erkin Tarim

Mamutjan erkin bu munasiwet bilen téléfon ziyaritimizni qobul qilip, 28-noyabir küni qarabük uniwérsitétida ötküzülgen sen'et pa'aliyiti heqqide melumat berdi. U bu heqte mundaq dédi: “Men dunya Uyghur qurultiyi wekili, qanun we tetqiqat komitétining mu'awin mudiri bolush süpitim bilen ulugh alimimiz mehmud kashigherini we nöwette xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqi, shuningdek insaniyetke qarshi jinayetlirini we bésim siyasitini tonushturdum. Yighin'gha ishtirak qilghan mektep rehberliri, oqutquchi we oqughuchilarning sherqiy türkistan mesilisige bolghan chüshenchilirini chongqurlashturdum.”

RFA/Erkin Tarim

Igilishimizche, qarabük uniwérsitétida 42 ming oqughuchi bar iken. Bularning 13 ming 500 nepiri chet ellik oqughuchilar bolup, bu oqughuchilarning ichidin töt mingi türkiy jumhuriyetlerdin kelgen oqughuchilar iken. Bu jehettin élip éytqanda mezkur uniwérsitétta Uyghurlarni tonushturush zor ehmiyetke ige iken. Mamutjan bu toghriliq bizge mundaq dédi: “Bu jehettin élip éytqandimu uniwérsitétimizda sherqiy türkistan we xitayning bügün xelqimizge yürgüzüwatqan zulmini anglitish zor ehmiyetke ige dep oylaymen. Chünki bu oqughuchilar türkiyede oqup öz döletlirige qaytqandin kéyin muhim idare jem'iyetlerde ishlishi mumkin. Shunga uniwérsitétimizda ötküzülgen her xil yighin, féstiwal we körgezmilerge aktip qatniship, Uyghurlarni we ularning béshigha kelgen éghir külpetlerni tonushturuwatimen.”

RFA/Erkin Tarim

Pa'aliyetke ishtirak qilghanlar bu arqiliq Uyghurlar hemde ularning nöwettiki ehwali toghrisida xéli tepsiliy chüshenchige ige bolghanliqi melum. Ene shu xildiki kishilerning biri toluq ottura mektep oqutquchisi shen'ol soytürk türksoy ependi bolup, ziyaritimiz jeryanida mundaq dédi: “‛chingghiz aytmatow türk dunyasi tetqiqat merkizi‚ning uyushturushi bilen türkiye yashlar we tenterbiye idarisi birlikte ‛türk dunyasida qérindashliq we hemkarlishishning tili‚ témisida pa'aliyet ötküzüldi. Alte musteqil türk jumhuriyiti bilen sherqiy türkistandin bir kishi birdin meshhur shexsning rolini oynap turup öz döletlirini tonushturdi. Bu xil pa'aliyetlerning sherqiy türkistanni tonushturushtiki roli nahayiti zor dep oylaymen. Mesilen, bu pa'aliyetke qatnashqanlar mehmud kashigheriyning qedimde qeshqerde yashighanliqini bilsimu, u yerde yashawatqan Uyghurlarning hazir irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqini bilmesliki mumkin. Bu pa'aliyet arqiliq unimu bilgen boldi. Men xitayning sherqiy türkistanliqlargha élip bériwatqan zulmini yaxshi bilimen. Men xitay hökümitining bu qilmishlirini eyibleymen, shundaqla türkiye we her qaysi türkiy döletlirining Uyghur qérindashlirimizgha ige chiqishini tileymen.”

RFA/Erkin Tarim

Türkiyening qarabük shehiridiki qarabük uniwérsitétida Uyghur oqughuchilar nahayiti az bolsimu töt-besh yildin buyan mamutjan erkinning tirishchanliqi bilen besh qétim Uyghurlar toghrisida mexsus doklat bérish yighini chaqirilghan. Jümlidin töt qétimliq féstiwalda mexsus bölüm échilip Uyghurlar tonushturulghan.