Türkiye “3 Uyghur” ni xitaygha ötküzüp bergen

Muxbirimiz erkin
2021.01.19
Türkiye “3 Uyghur” ni xitaygha ötküzüp bergen Xitaygha qayturup bérilgen tutqunlarning ichidiki burhan kirimning adwokati mehmet okatan
Social Media

2018-Yili 5-ayda türkiye da'irilirining “Térrorluqqa chétishliq”, dep burhan kérim, muhemmed aliy, toxti adiljan isimlik “3 Neper Uyghur” ni xitaygha qayturuwetkenliki ilgiri sürüldi. Bu kishilerning ismlirining rast yaki pasportida shundaq atalghanliqi éniq bolmisimu, biraq xitay pasporti kötürgen bu kishilerning türkiye amanliq küchliri teripidin “Térrorluqqa chétishliq”, dep tutqun qilin'ghanliqi we istanbuldin xitaygha uchidighan ayropilan'gha olturghuzulup, xitaygha yolliwétilgenliki ularning adwokati hem weqedin xewerdar adwokatlar teripidin delillendi.

Bu xewer “Musteqilliq” gézitining türkchiside ötken hepte élan qilinip, taratqularning diqqitini qozghidi. Bu xewer türkiye tashqi ishlar ministiri mewlut chawush'oghlu, yéqinda “Uyghurlarning xitaygha qayturulmaydighanliqi” ni tekitlep arqidinla ashkarilan'ghan. Xitaygha qayturup bérilgen tutqunlarning ichidiki burhan kirimning adwokati mehmet okatan 19-yanwar ziyaritimizni qobul qilip, ularning xitaygha qayturulghanliqi türkiye teptish da'iriliri teripidin delilligenlikini bildürdi.

Mehmet okatan mundaq dédi: “Ular 3 kishi, xitaygha qayturuldi. Ularning birige men wekillik qilghanidim. Ulargha munasiwetlik bir qanche xewermu chiqti. Ularning qayturulghanliqigha da'ir uqturushnimu tapshurup alduq. Teptish mehkimisi xet ewetti. Men burhan kirimge wekillik qilghan. (Xitaygha) qayturulghanlarning köpi térrorluqqa chétiliwatidu. Sözingizning oramidin bilimen, sizning ya özbék ya Uyghurluqingizni. Yeni bilginingizdek, bir jaygha opératsiye élip bérilip, yüz kishi tutulidu. Andin qanuni resmiyetsizla ular köchmenlerni qayturush merkizige yollinidu”.

Uning tekitlishiche, bu ücheylen türkiye edliye tarmaqlirigha erz qilghan bolsimu, biraq sot ularning xitaygha qayturulushini tosmighan. U, ücheylenning 2018-yili 5-ayda qayturulghanliqini bildürdi. Mehmet okatan bu heqtiki su'allimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Bularni tosmidi. Ularni yolgha séliwetti. Bilginingizdek türkiye xitay bilen bir kélishim imzalighan. Küntertiptiki bu kélishim 2017-yiligha bérip taqilidu. Men wekillik qilghan burhan kérim 2017-yilning axirlirida tutqun qilin'ghan, 2018-yili 5-ayda ötküzüp bérildi”.

Uning tekitlishiche, türkiyediki Uyghurlarning iqamiti (turushluq ruxsetnamisi) ning kapaliti yoq iken. U, döletning Uyghurlargha 1-2 yil turushluq guwahname bérip qoyup, andin bikar qilidighanliqini bildürdi.

Türkiyediki weqedin xewerdar adwokatlarning qeyt qilishiche, türkiye teptish organliri xitaygha qayturulghan ücheylen üstidin “Térrorluq teshkilatigha eza bolghan” dégen qilmish bilen eyiblep dawa achqan bolup, ularning mesilisi birterep qiliniwatqanda xitaygha qayturulghan. Türkiyediki Uyghurlarning erziyet ishlirigha ariliship kéliwatqan adwokat abdulhalim yilmaz, 19-yanwar ziyaritimizni qobul qilip, türkiyediki Uyghurlar “Térrorchi” dep eyiblinidighan bundaq dawaning köp bolidighanliqini bildürdi.

Abdulhalim yilmaz mundaq deydu: “Ular heqqide térrorluq teshkilatigha eza, ular da'ishchi bolushi mumkin, dep dewa échilghan. Bundaq dewalar köp bolidu. Bundaq dewalar qilinsimu, lékin ularning buning bilen alaqisi yoq. Eger xitaydin türkiyege bu kishi da'ishchi yaki térrorchi, dep uchur kelse, ular üstidin tekshürüsh élip bérilidu yaki bezide köchmenler idarisi ularni chégradin chiqiriwétish toghrisida qarar chiqiridu”.

Biraq abdulhalim yilmazning bildürüshiche, yuqiriqi ücheylenning soti dawamlishiwatqan ehwalda xitaygha qayturulushi “Normal ehwal emes” iken. U, türkiyediki sot mehkimilirining normalda bundaq qilmaydighanliqini bildürdi.

Abdulhalim yilmaz mundaq deydu: “Men bu ücheylenning adwokatliqini qilmidim. Bashqa dostlar ularning adwokati idi. Men bashqa bir Uyghurning wekili idim. U qoyup bérilip, tutqun qilinmidi, shunga uninggha bir ish bolmidi. Emma tutulghan kishiler 5-6 aydek tutqunda turdi. Kéyin sot mehkimisining ularni qoyup bergenliki we da'irilerning xitaygha qayturuwetkenlikini bilduq. Ilgiri adwokatlar ularni qoyup bérishni telep qilghan bolsimu, lékin sot ret qilghanidi. Démek ücheylen mexpiy qoyup bérilgen. Sot mehkimilirining bundaq hoquqi bolsimu, biraq türkiyediki sotlar normalda bundaq qilmaydu. Yeni, dawa dawam qiliwatqanda qoyup bermeydu. Bu ehwal normal emes”.

Türkiyediki weqedin xewerdar zatlar, xitaygha qayturulghan ücheylenning kimliki toghrisida so'al barliqi, ularning bezilirining özbékistan girazhdani bolushi mumkinliki, ularning sherqiy türkistanliq Uyghur, dep xitaygha qayturulghan bolushi mumkinlikige da'ir gumanlar barliqini ilgiri sürdi. Ularning tekitlishiche, xitay hökümiti ularni sürüshtürüp, ularning az dégende birini özbékistan'gha ötküzüp bergen. Bu zat, muhemmed aliy isimlik tutqunning hazir özbékistan türmiside ikenliki éniq ikenlikini bildürdi.

Adwokat abdulhalim yilmazning qeyt qilishiche, u tutqunlarning ikkisining Uyghur emeslikini anglighan bolup, birsining Uyghur ikenlikide shek yoq iken.

U, ücheylenni türkiye milliy istixbarat idarisi yolgha salghan bolushi mumkinlikini bildürüp: “Biz shuni texmin qilimiz, emma bu peqet bir mölcher. Uning bashqa bir éhtimalliqi yoq. Eger chégradin qoghlap chiqirish qarari bolsa buni köchmenler idarisi ijra qilidu. Emma bundaq bir qarar yoq. Shuningdek sotning xitaygha qayturush qararimu yoq. Méning molcherimde milliy istixbarat teshkilati yolgha salghan éhtimalliq qaldi. Bek ishenchlik déyelmisemmu, biraq ularning ikkisini Uyghur emes, dep anglidim. Toghrimu-xatamu bilmeymen, emma birsining Uyghur ikenlikige ishenchim kamil”.

Türkiye tashqi ishlar ministiri chawush'oghlu, aldinqi hepte “Türkiye-xitay jinayetchilerni ötküzüp bérish kélishimi” ge chüshenche bérip, bu kélishimning Uyghurlarni türkümlep xitaygha ötküzüp bérishke yol achidighanliqini ret qilghan. 2017-Yili imzalan'ghan bu kélishim ötken yili prézidént erdoghan teripidin türkiye parlaméntining testiqlishigha sunulghanidi. Biraq chawush'oghlu “Hazirgha qeder xitayning türkiyediki Uyghurlarni ötküzüp bérish toghrisidiki teleplirini ret qilip kelgenliki”, “Türkiyening bundaq bir qedemni atmaydighanliqi” ni bildürgenidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.