Exmet dawut'oghlu: qérindashlirimizgha qarita irqiy qirghinchiliq élip bériwatqan bir döletke qarita hökümetning sükütte turushi nomus bir ish

Türkiyede yéngi qurulghan öktichi partiyelerdin biri bolghan, Uyghur mesilisini izchil halda küntertipke élip kéliwatqan “Kélechek” partiyesining re'isi, sabiq bash ministir exmet dawut'oghlu 28-yanwar türkiyening konya shehiridiki Uyghurlardin hal soridi we ularning telep-pikirlirini anglidi.

U, konyadaki 90 etrapida Uyghur a'ilidin hal sorap, ulargha öz partiyesining Uyghurlarning awazi boluwatqanliqini, bundin kéyin hem awazi bolushni, Uyghurlargha ige chiqishni dawamlashturidighanliqini tekitlidi.

“Kélechek” partiyesining re'isi exmet dawut'oghlu bashchiliqidiki partiye rehberliri Uyghurlar bilen bir yerge jem bolup, hal sorighanda söz qilip mundaq dédi: “Biz shuni untumasliqimiz kérekki, hemmimizning esli yurti ‛türkiy tillar diwani‚namliq kitabni yazghan mexmut qeshqerining yurti qeshqerdur, turpan, xoten we ürümchidur. Bügün buni untup qalghanlar bolushi mumkin. Bügün azraq iqtisadiy menpe'etni dep sherqiy türkistanda sadir boluwatqan insaniyetke qarshi jinayetke qarshi chiqmay sükütte turuwatqanlar bar. Lékin siler méni yaxshi bilisiler sherqiy türkistan her da'im méning qelbimde”.

U, sözide 10 yash waqtida eyni waqittiki sherqiy türkistanliqlarning rehberliridin eysa yüsüp aliptékinning méhmini bolghanliqini, shu waqtidin tartip sherqiy türkistandin xewerdar ikenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Sherqiy türkistanning untulmas lidiri eysa yüsüp aliptékin türkiyege kelgendin kéyinki 1960-yillarda bizning öyde méhman bolghanidi. Men u yillarda 10 yash idim. U, waqitta men sherqiy türkistanning medeniyet böshüki ikenlikini anglighanidim. Uningdin kéyin hayatimda dawamliq halda sherqiy türkistan mesilisige ige chiqtim, bundin kéyinmu ige chiqishni dawam qilimen”.

Exmet dawut'oghlu sözide, özining 2009-yili we 2012-yili ikki qétim tashqi ishlar ministiri süpiti bilen sherqiy türkistan'gha barghan kishi bolush süpiti bilen, burun özi mensup bolghan hökümetning bügünki siyasitidin nomus qiliwatqanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Sherqiy türkistanda hazir sadir boluwatqan insaniyetke qarshi jinayetke, irqiy qirghinchiliqqa, qetli'amgha nurghun dunya döletliri inkas qayturush éhtiyajini hés qiliwatidu. Epsuski eyni zamanda tashqi ishlar ministiri bolush süpitim bilen sherqiy türkistan'gha bérip sherqiy türkistanliqlargha ige chiqqan bir hökümetning bügünki ehwaligha échinimen. 2009-2012-Yilliri tashqi ishlar ministiri wezipisi ötewatqan mezgilde sherqiy türkistan'gha ikki qétim bérip u yerdiki qérindashlirimiz bilen quchaqlashtim. Xitay bizning düshminimiz emes, lékin bizning qérindashlirimizni öltürüwatqan döletke qarita birnerse démey turalmaymiz. Qérindashlirimizgha qarita irqiy qirghinchiliq élip bériwatqan bir döletke qarita hökümetning sükütte turushi nomus bir ish dep qaraymen”.

Exmet dawut'oghlu ependi konyadiki Uyghurlardin hal sorap, ularning hergizmu özlirini yalghuz hés qilmasliqi kéreklikini tekitlep mundaq dédi: “Men tashqi ishlar ministiri wezipisi ötewatqan mezgilde tayland we malayshiyadin köp sanda Uyghurni türkiyege élip kelgenlikimni bilisiler. U waqtida qandaq ige chiqqan bolsaq bundin kéyinmu silerning heqqaniy dewayinglargha ige chiqimiz. Siler özünglarni hergiz yalghuz ige-chaqisiz hés qilmanglar. Türkiyediki az sanda kommunistlardin bashqa 83 milyon türk xelqi silerni qollaydu”.

Konyada 90 a'ile etrapida Uyghur bar bolup, bularning köpi köp qewetlik birla binada olturidu. Bu Uyghurlarning jem'iyiti we ana til mektipimu bar bolup, ötken ay “Kélechek” partiyesi bilen birlikte “Türkiye bilen xitay otturisida tüzülgen jinayetchilerni öz'ara ötküzüp bérish kélishimi türkiye parlaméntida maqullanmisun” mawzuluq imza yighish pa'aliyiti bashlighan bolup, tunji imzani exmet dawut'oghlu özi qoyghanidi. Sultan satuq bughraxan wexpi konya shöbisining re'isi ablet udun ependi exmet dawut'oghlu bashchiliqidiki partiye rehberlirining Uyghurlardin hal sorash üchün kélishtiki meqsiti toghrisida toxtaldi.

Exmet dawut'oghlu ependi Uyghurlar türkiye hökümiti bezi Uyghurlarni xitaygha qayturup bérermu? dep ensirewatqan bir peytte Uyghurlardin hal sorighan bolup, ablet udun ependining éytishiche exmet dawut'oghlu bu heqtimu toxtalghan.

Konyada turuwatqan Uyghur doxtur abdulkérim ependi exmet dawut'oghluning semimiy bir héssiyat bilen Uyghurlardin hal sorighanliqini hés qilghanliqini bayan qildi.

Uyghur pa'aliyetchi ershidin muhemmet ependi “Kélechek” partiyesi re'isi exmet dawut'oghlu bashchiliqidiki partiye rehberlirining Uyghurlardin hal sorighanliqini, exmet dawut'oghluning sözidin bekla tesirlen'genlikini otturigha qoydi.

Kélechek partiyesi 2019-yili 12-ayning 12-küni adalet we tereqqiyat partiyesidin ayrilip chiqqan bir guruppa siyasetchi teripidin qurulghan bolup, qisqighine waqit ichide köp qétim Uyghurlarning hazirqi éghir weziyitini otturigha qoyup türkiye hökümitini qattiq tenqid qildi. Bu partiye yene dunya Uyghur qurultiyi rehberliri we bashqa teshkilat mes'ullirini qobul qilip, yighinlar chaqirip partiyesining Uyghur siyasitini turghuzushqa tirishmaqta.