Türkiyediki öktichi partiyeler erdoghan hökümitining Uyghurlar mesiliside süküt qilishigha qarita tenqidni kücheytti

“Iyi” partiyesining parlamént ezasi xalil ibrahim oral.

Türkiye prézidénti erdoghan 27-yanwar “Yehudiy chong qirghinchiliqi” xatire küni nutuq élan qilip, xelq'ara jem'iyetning irqiy qirghinchiliq, chet'el düshmenliki, islam öchmenliki we irqchiliqqa qarshi konkrét tedbir élishini telep qilghan. U “Musulmanlargha qarshi turush we chet'el düshmenlikige toxta”, déyishning waqti kelgenliki, “Xelq'ara jem'iyetning heriketke kélip, chong qirghinchiliq, bosniye, riwanda, kombodizhadikidek tragédiyelerning qayta yüz bermeslikige kapaletlik qilishi” ni telep qilghan. Emma erdoghan bu yilqi nutqidimu Uyghurlarni tilgha almighan.

Bu yilqi “Yehudiy chong qirghinchiliqi” xatire küni amérika xitayning Uyghurlargha tutqan mu'amilisini “Irqiy qirghinchiliq” dep élan qilghan, yawropadiki yehudiy jama'etlirining “Chong qirghinchiliq” ni xatirilesh pa'aliyiti Uyghurlargha béghishlighan, shuningdek türkiye “Iyi” partiyesi shu küni bir Uyghur qizini parlaméntning guruppa yighinida sözleshke teklip qilghan, öktichi partiyeler hökümetning néme üchün Uyghur mesilisige süküt qilidighanliqi so'al-soraq qiliniwatqan mezgilde yétip keldi.

Prézidént erdoghanning Uyghurlarni tilgha almasliqi öktichi partiye parlamént ezalirining tenqidige uchridi. “Iyi” partiyesining parlamént ezasi xalil ibrahim oralning tekitlishiche, ular xitayning Uyghurlargha “Iqrqiy qirghinchiliq” yürgüzüwatqanliqini étirap qilidiken. U 29-yanwar ziyaritimizni qobul qilip, erdoghan hökümitining Uyghurlarningmu “Irqiy qirghinchiliqqa” uchrawatqanliqini étirap qilishini telep qildi.

Xalil ibrahim oral mundaq deydu: “Biz Uyghurlarningmu irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqini qobul qilimiz. Uyerdiki musulman türkler uchrawatqan zulumning axirlishishini arzu qilimiz. Uning axirlishishi üchün türkiye jumhuriyiti dölitining qolidin kélishiche yénida bolushini telep qilimiz. Türkiye jumhuriyiti dölitining buni étirap qilishi we tenqid qilishini arzulaymiz. Epsuski, türkiye iqtisadi endishe seweblik sherqiy türkistandiki zulumni tilgha élishtin chékiniwatidu we endishe qiliwatidu. Uninggha hemdemde bolush biz üchün bir iztirap. Buni biz qobul qilmaymiz”.

Xalil ibrahim oralning éytishiche, amérikaning Uyghurlar uchrawatqan zulumni irqiy qirghinchiliq, dep élan qilip, türkiyening süküt qilishi “Nomus qilarliq” iken. U, amérika qoshma shtatlirining dini étiqad jehette bir xristi'an döliti ikenlikini bildürüp: “Eger bir xristi'an döliti Uyghur qérindashlirimizning irqiy qirghinchiliq we zulumgha uchrawatqanliqini, jaza lagérlirigha qamalghanliqi éytip, buni türkiye jumhuriyiti dölitining tilgha almasliqi nomus qilarliqtur we eyibtur” dédi.

“Iyi” partiyesining re'isi meral akshener 27-yanwar “Iyi” partiyesining parlaméntiki guruppa yighinida, prézidént erdoghan we uning himayichisi bolghan milletchi heriket partiyesining Uyghurlar mesilisidiki meydanni tenqidligen. Akshener: “Ular sizge özlirini musulmanlarning eng chong himayichisi déyishidu. Biraq ular bizning musulman türk bolghanliqi üchün zulumgha uchrawatqan qérindashlirimizgha qulaq salmaydu” dégen.

Akshener “Iyi” partiyesining parlaménttiki guruppa yighinida Uyghur muhajiri nursiman'gül abduréshitni sözge teklip qilghan, biraq nursiman'gül abduréshit sehnige chiqqanda da'iriler parlamént téléwiziyesining neq meydan tarqitishini késiwétip, xelq'ara taratqularda qattiq ghulghula qozghighan. Közetküchiler, bu weqeni erdoghan hökümitining Uyghurlar mesilisidiki pozitsiyesining tipik ipadisi, dep körsetken.

“Iyi” partiyesinng yene bir parlamént ezasi, sabiq bash elchi aydin sezgin bu mesilini 28-yanwar parlamént omumi yighinida küntertipige élip kélip, erdoghan hökümitini tenqidligen. U: “Buningdin 12 yil awwal Uyghur türklirige bolghan zulumni irqiy qirghinchiliq dep atighan jumhur re'is, epsuski bügün xitay bilen yéqinlishish we maddiy menpe'etni, dep bu jasaretni körsitelmidi. Yaki Uyghur qérindashlirimiz xitay bilen bezi munasiwetlerni tesis qilishta soda ornida ishlitiliwatamdu” dep tekitligen.

Milletchi heriket partiyesi erdoghan hökümitining parlaménttiki halqiliq qollighuchisi bolup, türkiyediki talash-tartishlarda bu partiyemu eyiblinip keldi. Turanchiliq idiyesidiki bu partiye uzun yillar mabeynide türkiyediki sherqiy türkistan heriketlirining muhim himayichisi bolup kelgen. 29-Yanwar milletchi heriket partiyesining parlamént ezasi oljay kilawuzning bash meslihetchisi abdusemet chankaya ziyaritimizni qobul qilip, milletchi heriket partiyesining Uyghur mesilisidiki meydanida özgirish bolmighanliqini bildürdi.

Abdusemet chankaya mundaq dédi: “Milletchi heriket partiyesi tünügünkige oxshash bügünmu, etimu her qachan Uyghur mesilisini özining mesilisi, dep qaraydighan partiye. Bu toghrisida milletchi heriket partiyesi süküt qildi, deydu, emma süküt qilmiduq, süküt qilmaymiz. M h p ( milletchi heriket partiyesi) her qachan qilip kelgendek jayida, aqilane shekilde pa'aliyetlirini dawamlashturup kéliwatidu. Süküt qilghan ehwal yoq”.

Chankayaning éytishiche, milletchi heriket partiyesini Uyghur mesiliside süküt qildi, déyish bir töhmet iken.

U yene: “Milletchi heriket partiyesining süküt qilghanliqigha da'ir sözler töhmettur. Milletchi heriket partiyesi Uyghur türklirige arqisini qiliwalmaydu, uninggha sükütmu qilmaydu. M h p ( milletchi heriket partiyesi) mewjutla bolidiken her qachan Uyghur mesilisini tilgha alidu” dédi. Emma milletchi heriket partiyesi ötken yili öktichi partiyelerning türkiye parlaméntida sun'ghan Uyghur kishilik hoquq depsendichilikini tekshürüsh toghrisidiki teklip layihesige awaz bermigen. Teklip layihesi adalet-tereqqiyat partiyesi parlamént ezalirining awazi bilen ret qilin'ghanidi.

Chankaya ependi yene 2017-yili xitay bilen imzalan'ghan “Jinayetchi öz'ara ötküzüp bérish kélishimi” ning türkiye parlaméntida maqullinishni kütüp turghanliqi, eger bu kélishim awazgha qoyulsa milletchi heriket partiyesining qandaq qilidighanliqi heqqidiki su'alimizgha: milletchi heriket partiyesining Uyghurlargha ziyanliq héchqandaq nersige imza qoymaydighanliqini bildürdi. U mundaq deydu: “Rehbirimiz dewlet baghchelining uninggha qarita choqum bir siyasiti bar. Lékin buni biz bilmeymiz. Partiyemizning bezi organliri bar, uninggha shular qarar béridu. Emma Uyghurlargha ziyanliq herqandaq bir nersining astida m h p ning imzasi bolmaydu”.

Erdoghan “Chong qirghinchiliq” xatire küni munasiwiti bilen nutuq élan qilghan küni türkiye tashqi ishlar ministirliqimu bayanat élan qilip, yehudiy chong qirghinchiliqi mezgilide türkiyening minglighan yehudiygha ishikini achqanliqi, uning ishiki zulumgha uchrighan xelqlerge izchil ochuq ikenlikini bildürüp: “Özining tashqi siyasitide insanni merkez qilishni qobul qilghan türkiye, xelq'ara jem'iyetni burunqi tragédiyelerning qayta yüz bérishining aldini élish üchün insanperwerlik prinsiplirini aldinqi orun'gha qoyushqa chaqiridu” dégen.