Gherb döletlirining xitayning Uyghurlargha qaratqan qilmishlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep qobul qilishi türkiyege qandaq tesir körsitidu ?

Kanada parlaméntida 22-féwral xitayning Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqi toghrisidiki qarari maqulluqtin ötkendin kéyin 25-féwral peyshenbe küni gollandiye parlaménti teklip layihesi'i maqullap, Uyghurlar uchrawatqan mu'amilining irqiy qirghinchiliq bilen oxshash ikenlikini jakarlidi. Gollandiye döliti bu xil bayanatni élan qilghan tunji yawropa döliti bolup qaldi.

Türkiyediki xewer agéntliqlirining bu heqtiki xewiride mundaq déyilgen: “Xitay hökümitining tughut cheklesh bahanisi bilen élip barghan tedbirliri we jaza lagérlirini qurushtek bir yürüsh qilmishlirining birleshken döletler teshkilatining 260-nomurluq qarari, yeni irqiy qirghinchiliqqa qarshi turush ehdinamisidiki maddilargha uyghun kélidu. Xitaydiki Uyghurgha irqiy qirghinchiliq yürgüzülüwatidu.”

Bu xewer dunyaning herqaysi jayliridiki Uyghurlarni we türklerni xursen qildi. Ular gollandiye parlaméntining bu qararini qizghin qarshi alidighanliqini bildürüshti. Undaqta kanada bilen gollandiyede maqullan'ghan bu qararlar türkiye hökümitige qandaq tesir körsiter? buninggha türkler qandaq qaraydu? bu heqte köz qarishini igilesh üchün bezi parlamént ezaliri we mutexessisler bilen söhbet élip barduq.

“Iyi” partiyesining parlamént ezasi, asasiy qanun komitéti ezasi feridun baxshi ependi ziyaritimizni qobul qilip, kanada we gollandiye parlaméntida maqullan'ghan Uyghur türklirige da'ir qarardin xursen bolghanliqini, buning türkiye hökümitige ijabiy tesir körsitidighanliqini otturigha qoyup mundaq dédi: “Bek köp ijabiy tesir körsetmeydu, lékin selbiy tesirimu bolmaydu. Némishqa désingiz? biz oxshash millettin, oxshash dindin we oxshash medeniyettin kelgen kishiler turuqluq Uyghurlargha élip bériliwatqan irqiy qirghinchiliqqa sükütte turuwatqan bügünki künde, Uyghurlar bilen tili, dini we milliti oxshimaydighan gollandiye we kanada qatarliq döletlerning parlaméntlirida Uyghur türklirige irqiy qirghinchiliq élip bériliwatqanliqini jakarlighan qararlar maqullinishi elwette ijabiy tesir körsitidu. Türkiye hökümiti qorqmay eyibliyelmaywatsa, biz Uyghurlargha da'ir qarar maqulliyalaymizmu? bu heqte bir nerse déyish qéyin.”

Amérika, kanada we gollandiye parlaméntida Uyghur mesilisi toghrisida qanun we qararlarning maqullinishigha egiship türkiyediki bezi siyasetchiler we bezi kishiler atalmish “Impéri'alist gherb döletlirining” Uyghur mesilisini uydurup chiqirip öz menpe'eti üchün paydiliniwatqanliqini ilgiri sürmekte. Bu heqte “Iyi” partiye parlamént ezasi proféssor doktor exet endijan ependi köz qarishini bayan qilip mundaq dédi: “Bulardin soraydighan eng muhim so'al, amérika we gherb elliri Uyghurlargha yardem qiliwatidu dep xitayning sherqiy türkistanda zulumi yoq deymizmu? térrorchi dep Uyghurlar lagérgha tashliniwatsa, diniy étiqadi chekliniwatsa, Uyghur ayallar sistémiliq halda tajawuzgha iskenjige uchrawatsa, Uyghurlarni qulgha aylanduruwatsa, irqiy qirghinchiliqqa uchrawatsa Uyghurlar qandaq qilsun? sherqiy türkistanliqlar ey amérika, ey gherb döletliri némishqa bizge yardem qilisen? désunmu? silerning qollishinglarni xalimaymiz, désunmu?”

Exet endijan ependi bu heqte yene munularni dédi: “Uyghurlarni türk dunyasining lidiri türkiye qollimisa, musulman döletlirining hemmisi sükütte turuwéliwatsa Uyghurlar qandaq qilsun? öz wetinide qul bolsunmu? manchulargha oxshash diniy we milliy kimlikini tashlap qoyup assimilyatsiye bolup ketsunmu? menche türkiye bashta barliq musulman döletliri Uyghurlargha ige chiqishi kérek.”

Enqerediki Uyghur tetqiqat instituti mudiri istratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem ependi amérika, kanada we gollandiye parlaméntlirida Uyghurlar toghrisida qanun we qararlarning maqullinishining barliq yawropa döletlirige kéngiyish éhtimal barliqini, hazir bélgiye we en'gliye parlaméntlirida kün tertipke kélishke bashlighanliqini bayan qildi.

Undaqta türkiye bashta musulman döletlirige qandaq tesir körsiter? dégen so'alimizgha jawab bergen erkin ekrem ependi, bu döletlerge hazirdin tartip bésim peyda qilishqa bashlan'ghanliqini ilgiri sürdi.

Mutexessisler Uyghur mesilisining yawropa döletlirining parlaméntlirida kün tertipke kélishige egiship, Uyghur mesiliside türkiye hökümitining bundin kéyin téximu köp partiye, parlamént ezaliri, ammiwi teshkilatlar we xelq-ammisining tenqidige uchraydighanliqini ilgiri sürüshmekte.