“Iyi” partiyesi türkiye parlaméntidin xitayning Uyghurlargha qaratqan zulumlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitishini telep qildi

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2021.03.04
“Iyi” partiyesi türkiye parlaméntining Uyghurlar toghrisida ortaq qarar maqullishini telep qildi Türkiye “Iyi” partiyesining parlaménttiki mes'uli isma'il tatli'oghlu ependi yighinda sözde. 2021-Yil 1-mart, enqere.
Photo: RFA

Xitayning Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan zulumliri amérika hökümiti, kanada we gollandiye parlaménti teripidin birdek “Irqiy qirghinchiliq” dep békitilishi, türkiyedimu küchlük tesir peyda qildi. Mushundaq bir ehwalda Uyghur mesilisini izchil halda otturigha qoyup kéliwatqan türkiyediki “Iyi”, yeni “Yaxshi” partiyesi yéngi bir qedem tashlidi. Mezkur partiyening parlaménttiki mes'uli isma'il tatli'oghlu ependi, lütfü turqan ependi, müsawat derwish'oghlu ependiler 3-mart küni chüshtin kéyin türkiye parlaménti re'isi mustafa shentop ependi bilen uchrashqan. Ular shentop ependige xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan zulumlirini türkiye parlaméntining resmiy yosunda “Irqiy qirghinchiliq” dep békitishini we bu heqte bir qarar maqullishini telep qilip, resmiy iltimas sun'ghan.

Türkiye parlaméntigha sunulghan telep xétide munular yézilghan: “1948-Yili 12-ayning 9-küni birleshken döletler teshkilatida maqullan'ghan we 1951-yili 1-ayning 12-küni ijra qilinishqa bashlan'ghan ‛irqiy qirghinchiliqqa qarshi turush ehdinamisi‚ de töwendiki 5 xil jinayet sadir qilinsa, uning irqiy qirghinchiliqqa kiridighanliqi otturigha qoyulghan. Birinchi, bir millet yaki étnik topluluqqa mensup ezalarning öltürülüshi. Ikkinchi, melum bir millet ezalirigha rohiy we jismaniy jehettin ziyan sélinishi. Üchinchi, melum bir ijtima'iy topluqning bir qismining yoq qiliwétilishi yaki turmush shert-shara'itlirining weyran qiliwétilishi. Tötinchi, tughut cheklesh we tughutni tosush üchün chare-tedbirlerning qollinishi. Beshinchi, balilarning ata-anisidin ayriwétilishi. Yuquriqi xelq'ara ehdinamide déyilgenlerning köpini xitay hazir shinjang Uyghur aptonom rayonidiki Uyghurlarni asas qilghan bashqa musulman xelqlerge élip bériwatidu. Hazir bular bu jinayetler ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ yaki ‛irqiy qirghinchiliq‚ tüsini almaqta.”

Mezkur telep xétining axirida munular yézilghan: “‛iyi‚ partiyesi bolush süpitimiz bilen xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan zulumlirini toxtitish üchün türkiye parlaméntida buning bir ‛irqiy qirghinchiliq‚ ikenliki békitilgen ortaq bir qararni maqulluqtin ötküzüshini, shundaqla bu qararni derhal dunya jama'etchilikige élan qilishini telep qilimiz.”

Telep xétining axirigha “Iyi” partiyesining parlaménttiki 3 wekilining imzasi qoyulghan.

Hazir türkiye parlaméntida 4 chong partiyedin saylan'ghan 585 neper parlamént ezasi bar bolup, mezkur parlamént ezalirining köpi bu telepni qollighan teqdirde maqulluqtin ötidiken. Türkiye xitay bilen bolghan munasiwitini kücheytishni yolgha qoyuwatqan bügünki künde bu qararning maqulluqtin ötüsh éhtimali barmu? biz bu heqte köz qarishini igilesh üchün sabiq bash ministir, “Kélechek” partiyesining re'isi exmet dawut'oghluni ziyaret qilduq. U mundaq dédi: “Iyi partiyesi burunmu bir qarar layihesini otturigha qoyghan idi. Buni bezi partiyeler we parlamént ezaliri qollighan idi. Hazir qayta küntertipke élip keldi. Menche, türkiye parlaménti derhal barliq partiyeler qol qoyghan ortaq bir qarar maqullap, dunyagha jakarlishi kérek. Gollandiye parlaménti, kanada parlaménti bu heqte qarar maqullidi, birleshken döletler teshkilati we yawropa parlaménti Uyghurlar toghrisida qararlar élan qildi. Türkiyening hazirghiche bundaq bir qarar maqullimasliqi eyib ishtur.”

Sherqiy türkistan weqpining sabiq sabiq re'isi, péshqedem pa'aliyetchi hamutxan göktürk ependi “Iyi” partiyesining xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan siyasitini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitishi üchün resmiy iltimas sun'ghanliqining zor ehmiyiti barliqini, buning türkiyediki zor bir ilgirlesh ikenlikini bayan qildi.

Mutexessisler türkiye parlaméntida bundaq bir qararning maqulluqtin ötüshining qéyin ikenlikini, lékin parlaméntning herqaysiy komitétlirida bundaq bir qararni maqulluqtin ötküzgili bolidighanliqini ilgiri sürüshmekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.