Wang yining türkiye ziyaritide Uyghur mesilisi muzakire qilindi

Xitay tashqi ishlar ministiri wang yining 26-iyuldiki türkiye ziyariti “Sherqiy türkistan” namidiki ammiwi teshkilatlarning, shundaqla türk teshkilatlirining naraziliqigha uchridi. Herqaysi axbarat wasitilirining xewerlirige asaslan'ghanda, ikki dölet tashqi ministirliri otturisidiki söhbette Uyghur mesilisi muhakime témiliridin orun alghan.

Xewerlerdin melum bolushiche, türkiye tashqi ishlar ministiri xaqan fidan (Hakan Fidan) bilen wang yi 26-iyul küni körüshken. Körüshüshtin kéyin wang yini türkiye pirézidénti rejep tayyip erdoghan qobul qildi. Del mushu mezgilde istanbuldiki Uyghurlar xitay konsulxanisining aldida naraziliq namayishi ötküzdi. Dunya Uyghur qurultiyi wexpisi, Uyghur akadémiyesi wexpisi, sherqiy türkistan tetqiqat wexpisi, Uyghur tetqiqat merkizi we Uyghur herikiti teshkilati ortaq bayanat élan qilip, xitay hökümitini Uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqni derhal toxtitishqa, türkiye hökümitini Uyghurlarning yette türlük telipini xitay tashqi ishlar ministiri bilen bolghan uchrishishta otturigha qoyushqa chaqirdi. Shuning bilen birge türkiyediki köp sanda ammiwi teshkilatlar ijtima'iy taratqular arqiliq xitay tashqi ishlar ministiri wang yige naraziliq bildürüp, türkiye hökümitini Uyghurlargha ige chiqishqa chaqirdi.

Besh ammiwi teshkilat élan qilghan ortaq bayanatta yene lagér we türmilerde tutup turuluwatqan bigunah kishilerning derhal qoyup bérilishi tekitlinip “Xitaylarning sherqiy türkistan'gha köchüp kélishi toxtisun! ”, “Ana til ma'aripi we diniy étiqad erkinliki derhal eslige keltürülsun! ”, “Uyghurlarning uruq-tughqanliri bilen bolghan alaqisi normallashsun! ” dégendek teleplirimu otturigha qoyulghan.

Xitay tashqi ishlar ministiri wang yi 2021-yili 25-martta enqerege ziyaretke kelgende türkiyediki öktichi partiyeler we Uyghur teshkilatlirining qattiq naraziliqigha uchrighan idi. Ikki yil ötkendin kéyin élip barghan bu ziyaritining arqa körünüshi néme? enqerediki Uyghur tetqiqat instituti mudiri, istratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem ependi xaqan fidan bilen wang yi uchrishishida Uyghur mesilisining küntertipke kelgenlikini ilgiri sürdi.

 “Iyi” partiyesining tashqi siyasetke mes'ul mu'awin bashliqi muhemmed naji jinisli (Muhammet Naci Cinisli) ependi wang yining türkiye ziyariti toghrisidiki so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Qaysi sewebtin bolushidin qet'iynezer sherqiy türkistan mesilisining xelq'aralishishi bizni xursen qilmaqta. Bundaq bir weziyette türkiye bu mesilige köngül bölmise türk xelqining könglini renjitidu. Türkiyedin medet kütüwatqan milyonlighan Uyghurlarning qelbini zéde qilidu. Shunga türkiye hökümiti bu mesilige köngül bölüshi hemde bu mesilini hel qilishning yolini izdishi kérek, dep oylaymen. Biz ‚iyi‛ yeni ‚yaxshi‛ partiyesi bolush süpitimiz bilen bundin burun türkiye parlaméntida we bashqa xelq'ara sorunlarda sherqiy türkistan mesilisige qandaq ige chiqqan bolsaq bundin kéyin téximu küchlük halda ige chiqimiz.”

Doktor erkin ekremning qarishiche, Uyghur mesilisi herqachan türkiye bilen xitay otturisidiki muhim mesililerning biri bolup kelmekte. U mushundaq bir arqa körünüsh mewjut boluwatqan ehwalda xitayning bu mesilini türkiyening aldigha qoyup turidighanliqini, xaqan fidanningmu bu mesilini otturigha qoyidighanliqi heqqide öz qarashlirini biz bilen ortaqlashti.

Xelq'ara munasiwetler mutexessisi memet toxti atawullaning qarishiche, xitay hökümiti türkiyede yéqinda teshkillen'gen yéngi hökümet bilen bolghan bir qatar hemkarliq türlirini jiddiy emelge ashurushqa kirishken. U bu heqtiki so'alimizgha jawab bérip, wang yining bu qétimqi türkiye ziyaritige yoshurun'ghan bir qatar amillar heqqide öz pikrini bayan qildi.

26-Iyul küni xitay tashqi ishlar ministiri wang yi bashchiliqidiki hey'et bilen türkiye tashqi ishlar ministiri xaqan fidan bashchiliqidiki hey'etning uchrishishida türkiye bilen xitay otturisidiki soda munasiwiti, rayon xaraktérlik we xelq'ara mesililer we “Yéngi yipek yoli” ning türkiye qismigha da'ir mesililer toghrisida muzakire élip bérilidighanliqi xewer qilindi. Igilishimizche, türkiye tashqi ishlar ministiri xaqan fidan Uyghurlarning éghir weziyiti toghrisidimu toxtalghan bolsimu, türkiyediki axbaratlarda bu heqte tepsiliy melumat bérilmidi. Siyasiy analizchilar aldimizdiki künlerde buning ashkarilinidighanliqini ilgiri sürmekte.