Bezi türk zhurnalistlar xitay teshwiqatining wasitisige aylanmaqta

Yéqinqi mezgillerde Uyghur élige barghan chet ellik sayahetchiler, bolupmu türkiyediki bezi zhurnalistlarning “Uyghurlarning tinch, bextiyar we bixeterlik” ichide yashawatqanliqi heqqidiki “Ijabiy” sözlirini xitayning dölet ichi we sirtidiki taratquliri arqiliq tarqitip teshwiq qilishi künsayin köpeymekte.

4-Awghust küni xitayning shinxu'a torida élan qilin'ghan “Türk zhurnalist: shinjangning tereqqiyati xitayning muweppeqiyet hékayisining ispati” mawzuluq xewer del buning bir delilidur. Mezkur xewerde éytilishiche, türkiyelik zhurnalist hesen bögün ürümchi, turpan we qeshqer sayahetliride körgenlirini we tesiratini shinxu'a agéntliqi muxbirigha anglatqan. U, Uyghur élidiki zor “Tereqqiyat we güllinish” lerni maxtighan hetta chet ellerde déyiliwatqandek Uyghurlargha qaritilghan bésim we toqunushlarning yoqluqini ilgiri sürgen.

U, in'gliz tilida élan qilin'ghan mezkur widiyoluq xewerde mundaq dégen: “Shinjang xitay sotsiyalizmining utuqidur. Mesilen, shinjang her halda2010-yillirida xitayning eng namrat rayoni idi. Xitay bu namratliqni yoq qiliwetti. Bekla tereqqiy qiliptu, qatnash tereqqiy qiliptu, yézilarghiche sehiye xizmiti omumlashturuluptu. Men bu jaylarda kishilerning keypiyatining nahayiti yuqiri, özige bolghan ishenchisning kamil ikenlikini kördüm”.

U, yene mundaq dégen: “Bu yerde chet ellerde teshwiq qilghandek, xitay dawamliq bésim siyasiti élip bériwatqan, Uyghurlar uninggha qarshi naraziliq qiliwatqan toqunushmu yoq iken. Men bu rayonni tereqqiy qilmighan, qalaq bir rayon dep oylighanidim. Lékin, undaq emes iken”.

Biz Uyghur élini aylan'ghandin kéyin xitay axbaratigha bu bayanatni bergen obzorchi hesen bögün ependini ziyaret qilishni telep qilip, uninggha élxet yazghan bolsaqmu jawab qayturmidi.

Türkiyening sa'adet we kélechek partiyesidin bolghan parlamént ezalirining parlaménttiki guruppa mes'uli selchuq özdagh ependi bu toghriliq so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Xitay bundaq muxbirlarni emes, her qaysi siyasiy partiyelerning parlamént ezaliridin terkib tapqan bir hey'etning sherqiy türkistan'gha bérip ziyaret qilishigha ruxset qilishi kérek. 2018-Yilidin tartip buni tekitlep kéliwatimiz, bu teleplirimizni xitay téxigiche orunlimidi. Xitay

Rastinila irqiy qirghinchiliq yoqluqini ispatlaymen deydiken, bizning sherqiy türkistan'gha bérip xalighan jaylarni ékskursiye qilip, xalighan kishiler bilen körüshüshimizge derhal ruxset qilishi kérek”.

Istanbuldiki ibni xaldun uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler kespining doktoranti mewlan tengriqut ependi, xitayning yéqindin buyan bir qisim türk siyasetchi, diplomat, muxbir, tetqiqatchi-mutexessislerning aghzi arqiliq özining Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitini yépishqa tirishiwatqanliqini tekitlep mundaq dédi: “Xitay bir yildin buyan bundaq bir siyasetni yolgha qoydi. Buni normallishish yaki normallashturush dep chüshensek bolidu. Buningdiki meqset xitay wetenning weziyitining nahayiti yaxshi bolup ketkenlikini, burunmu zulumning yoq ikenlikini dunyagha chüshendürüshtin ibaret. Shunga musulman döletlerdin türkiyedin teklip qilin'ghan ademlerni xitay özi tallap, aylinidighan jaylarnimu xitay belgilep béridu. Lékin ötkende gérmaniyedin özliri bérip aylinip kelgen türklerning körgenliri oxshimaydu”.

Uyghurlar 70 yildin buyan özliri bilen qérindash bolghan türk xelqige xitay zulmini anglitip kelmekte. Bolupmu, 2017-yilidin kéyinki waqitlarda Uyghur mesilisining xelq'aralishishigha egiship, Uyghurlar duchar boluwatqan irqiy qirghinchiliqmu türkiyede bilindi. Shunga xitayning Uyghurlar “Bextlik turmush köchürüwatidu” deydighan teshwiqati Uyghurlarni ensizlikke salmaqta. Mewlan tengriqut bu heqte toxtilip mundaq dédi: “Bu xil xewerler türk xelqining köz qarashlirini özgertelemdu? dégende özgerteleydu. Hemmisining köz qarishini özgertelmisimu, otturida qalghan rastinila mushundaq ish barmidu? dep ikkilinip qalghan, Uyghurlar toghrisida köp nerse bilmeydighan, biz toghriliq geplerni u yerde bu yerde anglap qalghan kishiler bar. Bu xil kishilerning köz qarishini özgerteleydu dep oylaymen.”

Péshqedem pa'aliyetchi sherqiy türkistan wexpisining sabiq re'isi hamutxan göktürk ependi xitay kéyinki yillarda Uyghurlargha élip bériwatqan irqiy qirghinchiliq siyasitini yépish üchün türkiyediki özi bilen idiye jehettin oxshash bolghan solchil zhurnalistlarni, mutexessislerni we ammiwi teshkilat mes'ullirini teklip qilipla qalmastin, iqtisadiy küchige tayinip oxshimaydighan köz qarashtiki kishilerge menpe'et yetküzüsh arqiliq, ulargha xitayni maxtap sözlitip yaki maqale yazduruwatqanlarni, bu kishilerni wijdanini ijarige bergenler déyishke bolidighanliqini bildürdi.

Hamutxan göktürk ependi xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqini zor küch bilen yépishqa urunup, Uyghur élide Uyghurlarning “Bextiyar” yashawatqanliqini körsitidighan türlük teshwiqatlirini kücheytsimu, lékin heq-adalet aldida xitayning bu gherezlirining emelge ashmaydighanliqini tekitlidi.

Derweqe, xitay hökümitining Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan yuqiri bésimliq zorawanliq siyasiti we chégra halqighan basturush siyasitining éghir bolushi, hetta buning özining qanunigha xilap bolupla qalmastin, xelq'ara qanunlarghimu xilap halda irqiy qirghinchiliqqa aylinishi, xelq'ara jama'etning qattiq eyiblishige uchrawatqan peytte, xitayning türklerdin paydilinip, ularni özlirining bu xil teshwiqatining wasitisige aylandurushi kishilerning diqqitini qozghimaqta.