Uyghur kishilik hoquq qurulushi muhajirettiki Uyghurlarning éhtiyajliri toghrisidiki yéngi doklatini élan qilghan

Muxbirimiz nur'iman
2023.02.03
Uyghur kishilik hoquq qurulushi muhajirettiki Uyghurlarning éhtiyajliri toghrisidiki yéngi doklatini élan qilghan Uyghur kishilik hoquq qurulushi (UHRP) “Jem'iyetning chétide qaldurulghan we xeter ichide yashawatqan muhajirettiki Uyghurlarning insanperwerlik éhtiyajliri” serlewhilik doklatigha ishletken karton. 2023-Yili 1-féwral.
uhrp.org

Uyghur kishilik hoquq qurulushi (UHRP) 1-fiwral küni “Jem'iyetning chétide qaldurulghan we xeter ichide yashawatqan muhajirettiki Uyghurlarning insanperwerlik éhtiyajliri” (On the Fringe of Society: Humanitarian Needs of the At-Risk Uyghur Diaspora) Serlewhilik bir parche doklat élan qilghan. Doklatta amérika, türkiye, qazaqistan we qirghizistan qatarliq ottura asiya döletliride yashawatqan Uyghur we bashqa türkiy milletlerning insanperwerlik éhtiyajliri tepsiliy bayan qilin'ghan.

Doklatta xitayning irqi qirghinchliqidin qéchip dunyaning her qaysi jaylirida yashawatqan Uyghurlarning özliri panahlinip turuwatqan döletlerde bixeter makan'gha ige bolalmay dölet tewelikisiz yashawatqanliqi, xitayning künséri küchéyiwatqan chigra halqighan basturush siyasitining parakendichilikige, yeni xitay hökümitining her türlük tehdit we hujumlirigha uchrawatqanliqi pakit-ispatlar bilen otturigha qoyulghan. Doklatta körsitilishiche, muhajirette yashawatqan Uyghurlar uchrawatqan qéyinchiliqlarning yene biri, köpligen Uyghurlargha özliri turushluq döletning qanunluq salahiyiti bérilmigenliki seweblik, shu döletning normal ma'arip we saghlamliq siyasetliridin behrimen bolalmaywatqanliqi iken.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining xadimliri mezkur doklatni teyyarlash jeryanida türkiyeni asas qilghan halda muhajirettiki Uyghurlarning ehwalini tekshürgen bolup, ular bu jeryanda ata-anisi xitayning lagér we türmilirge qamalghan, türkiye we bashqa döletlerde tirik yétim qalghan nurghun Uyghur balilarni ziyaret qilghan. Doklatta irqiy qirghinchliqtin aman qalghan bu balilarni, iqtisadiy we pisixologiyelik yardemge eng muhtaj, shundaqla xeter ichidiki bir topluqning eng jiddiy mesilisi ikenliki alahide tekitlen'gen.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining ijra'iye diréktori ömer qanat ependi bu heqte radiyomizning mexsus ziyaritini qobul qildi. U mezkur doklatning muhajirettiki Uyghurlar duch kéliwatqan qiyinchliqning höjjetleshtürülüshi ikenlikini bildürdi. U bu doklatning amérika hökümitinng munasiwetlik orunlirigha sunulghanliqni, shundaqla bu doklatning amérikada panahliniwatqan Uyghurlarning olturum mesilisini hel qilishtimu türtkilik rol oynaydighanliqini tekitlidi.

Uyghur kishilik hoquq qurulushi mezkur doklatta xelq'araliq insanperwerlik organliri we teshkilatliridin emeliy pilan tüzüp, dunyaning her qaysi jaylirida panahliniwatqan xitayning qirghinchiliqidin aman qalghan Uyghurlarning her türlük éhtiyajini qandurushni telep qilghan. Mezkur telepler qanunluq ishlesh salahiyitige irishkenlerge xizmet pursiti yaritip bérish, oqughuchilarning turalghusi, oqush heqqi, yémeklik, kiyim-kéchek we dawalash ishlirigha kétidighan maddiy yardem we pisixologiyelik yardem qatarliq meniwi éhtiyajlarnimu öz échige alghan.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqatchisi zubeyre shemsidin xanim bu heqte radiyomizning ziyaritini qobul qildi. U her qaysi döletlerning bolupmu amérikaning xitayda irqiy qirghinchliqqa uchrawatqanlargha biwaste yardem qilalmisimu, öz tupriqida yashawatqan irqiy qirghinchliqtin aman qalghan Uyghurlargha bixeter muhit hazirlap bérishke qurbiti yétidighanliqini tekitldi.

Ömer qanat ependining bildürüshiche, Uyghur kishilik hoquq qurulushi we bashqa Uyghur teshkilatliri izchil türde amrika hökümitidin amérikada panahliniwatqan Uyghurlarning panahliq mesilisini hel qilishni telep qilip kelgen.

2020-Yili 10-ayda démokratchilar partiyesidin bolghan re'is téd déch bilen jumhuriyetchiler partiyesidin bolghan jow wilson bashchiliqidiki jem'iy 31 neper mejlis ezasi, Uyghurlarning amérikada panahlinishi we ularning musapirliq salahiyiti bilen amérikagha wiza élishining asanlashturulushini telep qilghan. 2021-Yili amérika kéngesh palatasi tashqiy ishlar komitétining ezaliridin kiris kons we marko rubiyo birlikte amérikadiki musapirliq salahiyitini békitish ishlirida nöwette xitayning ziyankeshlikige uchrawatqan Uyghurlarni aldinqi orun'gha qoyush heqqide qanun layihesi sun'ghan.

Melum bolushiche, amérikadiki Uyghur teshkilatliri xitayning Uyghurlarni asas qilghan türkiy milletlerge yürgüzüwatqan irqi qirghinchiliqtin qéchip, dunyaning herqaysi jaylirida sersan boluwatqan Uyghur musapirlirigha (P-2) salahiyiti, yeni “Alahide köchmenler wizisi” bérishni telep qilghan. Lékin melum bolushiche, hazirghiche Uyghurlarning musapirliq salahiyiti mesilisi heqqide birer qanun layihesi maqullanmighan.

Ömer qanat ependi bu heqte söz qilip, özlirining Uyghur musapirlirigha (P-2) salahiyitini qolgha keltürüsh üchün Uyghur kishilik hoquq qurulushining amérika hökümitining munasiwetlik organliri bilen körüshiwatqanliqni bildürdi. U yene kanada parlaméntining xitayning irqiy qirghinchliqidin qéchip yashawatqan xeter astidiki 10 ming Uyghur musapirini kanadagha orunlashturush qarar layihesining toluq awaz bilen maqullinishining amérika hökümitining Uyghurlar heqqide qarar chiqirishimu aktip tesir körsitidighanliqini tekitlidi.

Axirda zubeyre shemsidin xanim, her qandaq bir dölette panahlniwatqan Uyghurlarning panahliq ishlirini bijirish jeryanida munasiwetlik organlar Uyghurlar heqqide matériyal telep qilghanda, Uyghur kishilik hoquq qurulushi élan qilghan mezkur doklatni ispat süpitide körsetse bolidighanliqni eskertti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.