“Yuniklo” (Uniqlo) ning bash ijra'iye diréktori: “Biz shinjangdin kelgen paxitilarni ishletmeymiz”

Yaponiyening dangliq kiyim-kéchek shirkiti “Yuniklo” (Uniqlo) ning bash ijra'iye diréktori tadashi yanayi (Tadashi Yanai) shirketning yéngi bash ishtab binasining échilghanliqini xatirilesh axbarat élan qilish yighinida sözlewatidu. 2017-Yili 16-mart, tokyo

Yaponiyening dangliq kiyim-kéchek shirkiti “Yuniklo” (Uniqlo) ning bash ijra'iye diréktori tadashi yanayi (Tadashi Yanai) 27-noyabir küni BBC ning ziyaritini qobul qilghanda, yunikloning “Shinjang paxtisini ishletmeydighanliqi” ni bildürgen. Bu dunyagha dangliq yaponiye kiyim-kéchek shirkiti “Yuniklo” ning “Uyghur mejburiy emgikige chétishliq” dep eyiblinip kelgen nechche yildin buyan tunji qétim ochuq ipade bildürüshi bolup hésablinidu.

BBC Muxbiri ziyaret jeryanida, 2021-yilidin buyan tadashi yanayi ependining “Yuniklo” shirkitining mallirida “Shinjang paxtisining ishlitilgen ishlitilmigenliki heqqide éniq bir néme démigenlikini” tekitligendin kéyin, bu so'alini qayta sorighan:

 “Yuniklo shirkitining mallirida shinjang paxtisi ishlitilgen yaki ishlitilmigenliki heqqide bir éniqlima bérelemsiz?”

Tadashi ependi bu so'algha jawaben, “Yaq, biz shinjangdin kelgen paxtilarni ishletmeymiz” dep jawab bergen. U yene: “Eger men buningdin artuq gep qilsam, bek siyasiy bolup kétidu, shunga mushu yerde toxtap qalay” dep artuq gep qilmighan.

Bu xewer xitayning ichi we sirtida keng tarqalghandin kéyin, xitayning ijtima'iy alaqe supilirida “Yunikloni bayqut qilishimiz kérek”, “Shinjang paxtisi dunya boyiche eng yaxshi paxta” dégendek xeshteg (#) namliri astida yuniklogha qarshi küchlük ghulghula peyda bolghan. X Qatarliq xelq'araliq taratqularda xitayning teshwiqat qanallirining “Shinjang paxtisi” “Uyghurlarning bayashat hayati” heqqidiki teshwiqat widiyoliri téximu köpeygen.

Melum bolushiche, xitay izchil türde yunikloning eng chong bazarliridin biri bolupla qalmay, belki eng muhim kiyim-kéchek ishlesh merkizi hésablinidiken. Bu shirketning xitayda yaponiyedinmu köp dukini bar bolup, yanayi ependi BBC ning ziyariti jeryanida özlirining xitayda minggha yéqin dukini barliqini, kelgüside buni üch minggha yetküzüshni pilanlawatqanliqini éytqan.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi maw ning yunikloning “Shinjang paxtisi” ni ishletmeydighanliqigha inkas qayturup, “Shinjang paxtisi” ning eng yaxshi paxta ikenlikini, “Sodigha siyasetni arilashturmasliq kérekliki” ni bildürgen.

Xitay hökümiti amérika we bashqa döletlerning xitaydiki mejburiy emgek mallirini, jümlidin “Shinjang paxtisi” din ishlen'gen toqulma buyumlirini cheklishige qarshi turup kéliwatqanliqi melum. 2021-Yil 3-ayda, xitay tashqi ishliri ministirliqi bayanatchisi xu'a chünying xitaydiki mejburiy emgek mesilisini inkar qilip: “Bezi chet el shirketliri xitayning éshini yep, xitayning qazinini chéqiwatidu” dégenidi.

Zamaniwi qulluqqa qarshi qurulghan, amérikadiki erkinlik birleshmisi (Freedom United) teshkilatining xadimi krista bisnawut (Krysta Bisnauth) xanim bu heqtiki so'allirimizgha élxet arqiliq jawab qayturdi.

U xétide amérika qatarliq démokratik ellerning Uyghur mejburiy emgek mesilisige tutqan pozitsiyesining yer shari markilirining teminlesh zenjirige körsetken tesiri heqqide toxtilip mundaq dep yazghan: “Uyghur mejburiy emgekning aldini élish qanuni pütün ‛oyunlar‚ ni özgertti. U simwolluq emes, shirketlerni rasttinla tijaret usulini özgertishke qistimaqta. Shirketlerning Uyghur rayonigha baghlan'ghan malliri cheklimige duch kelgenliktin, ular inawitini qoghdash üchün tirishiwatidu. Bashqa rayonlar we döletlermu amérikaning tutqan yoligha buninggha egishishi kérek. Biz bu yil yawropa ittipaqida yéngi mejburiy emgek nizamini maqulliduq. Biz bashqa döletlerningmu pat yéqinda buninggha egishishini ümid qilimiz. Elwette bu hökümetler we shirketlerning dadil pozitsiye tutushigha baghliq. Uningdin bashqa yene tadashigha oxshash tesiri küchlük kishilerning jawabkarliqinimu sürüshte qilish kérek.”

Moda kiyim-kéchek sahesidiki mejburiy emgek mesilisige, bolupmu Uyghurlarning mejburiy emgiki bilen bulghan'ghan kiyim-kéchek sahesige diqqet tartip kéliwatqan, nöwette firansiyede turushluq xitay moda kiyim layiheligüchi lu'is shin (Louise Xin) xanimmu bu heqtiki so'allirimizgha élxet arqiliq jawab qayturdi.

U kiyim-kéchek sahesidiki “Shinjang paxtisi” ni chöridigen talash-tartishlar heqqide mundaq dep yazghan: “Mejburiy emgek bilen bulghan'ghan matériyallarni ishletmeslikni tallash hoquqi layiheligüchilerdin tartip istémalchilarghiche hemme ademge bérilishi kérek. Moda sahesi bu türdiki sistémiliq mesililer üstige qurulghan. Shirketler we layiheligüchilermu melumatning kemliki sewebidin teminlesh zenjirini kontrol qilalmaydu. Bu nazaret qilish we jawabkarliqni sürüshtürshnimu qiyinlashturuwétidu. Bolupmu shinjang paxtisi dunyaning xitay bilen bolghan siyasiy munasiwitining jiddiylishishi sewebidin téximu sezgür témigha aylandi. Uyghur mejburiy emgekning aldini élish qanunining yolgha qoyulushi we yawropa ittipaqining bu yilqi mejburiy emgek cheklesh nizamining maqullinishi bilen shirketlerning tallishimu qolaylishidu, dep qaraymen. Emma heqiqiy özgirish yenila ishlepchiqirishning herqaysi qatlamliridiki kishilik hoquqqa hörmet qilishni telep qilidu.”

“Shinjang paxtisi” sewebidin yuniklogha oxshash qarshiliqqa duch kelgen shirketlerdin yene shiwétsiyening H&M shirkiti, shundaqla nayki, adidas, burbérri (Burberry) qatarliqlar bar. 2024-Yil 9-ayda, xitay soda ministirliqi yene kélwin kleyn (Calvin Klein), tommi hilfigér (Tommy Hilfiger) shirketlirining béshi bolghan PVH shirkitini “Héchqandaq pakitsiz shinjang paxtisini chekligenliki” üchün tekshüridighanliqini bildürgenidi.

Shirketlerning Uyghur rayonigha oxshash kishilik hoquq depsendichiliki bilen eyiblen'gen rayonlardiki teminlesh zenjiri heqqide qarar chiqirishida, yürgüzülüwatqan siyasiy tedbirlerning qandaq tesir körsitidighanliqi heqqide krista bisnawut xanim mundaq dep yazghan: “Shirketler hemishe ottura yolni boylap méngishqa urunidu. Emma kishilik hoquqqa dexli-teruz qilish mesiliside ottura yol yoq. Uyghur rayonigha oxshash kishilik hoquq éghir dexli-teruzgha uchrawatqan rayonlardin payda élishni dawamlashturghanliq, éksplatatsiye we basturush sistémisini qollighanliqtur. Bir qisim shirketler munasiwetni üzüshke bashlidi, emma nurghun shirketler paydini yenila kishilik hoquqtin muhim orun'gha qoyuwatidu. Erkinlik birleshmisi teshkilatimiz dunyawi heriketlerni seperwer qilip, shirketlerning süküt qilip turuwélishi we shériklikini qobul qilghili bolmaydighanliqini tekitlep kéliwatimiz. Istémalchilarning tonushini östürüsh ehwalni özgertiwatidu.”

Lu'is shin xanim yuniklo duch kelgen inkaslar heqqide toxtilip mundaq dep yazghan: “Men bu yéngi qanun-nizamlarning toghra ish qilishni tallighan markilarni qoghdishini, körginimizdek yuniklo qatarliq markilarning yolsiz bayqut qilinmasliqigha kapaletlik qilishini ümid qilimen. Kishilik hoquqqa hörmet qilidighan markilarni mukapatlash kérek. Yene nurghun markilar mehsulat ishlepchiqarghan ishchilargha adil mu'amile qilishtin bekrek, bazar échishqa köngül bölidu. Emma hazir istémalchilar ilgirikige qarighanda téximu angliq boluwatidu, bu nahayiti aktip bir yönilish. Shunga peqet heqiqiy semimiy heriket arqiliqla markilar istémalchilarning heqiqiy ishenchisini saqlap qalalaydu.”

 “Yuniklo” shirkitining bash ijra'iye diréktori tadashi yanayi ependi bu yil 75 yashqa kirgen bolup, dadisidin miras qalghan bu shirketni 40 yildin buyan bashqurup kelgen. Melum bolushiche, yunikloning bu yil 8-ayghiche bolghan yilliq sap paydisi aldinqi yildikidin %26 ashqan. U ziyaret jeryanida dunyadiki eng chong moda parche sétish sodigiri bolush süpiti bilen pénsiyege chiqishtin burun, yer shari zenjiri Zara ning xojayini Inditex din éship kétishni nishanlighanliqini éytqan.