Xitay da'iriliri ürümchi ot paji'esining halqiliq uchurlirini téxiche sir tutmaqta

Ötken yili ürümchide yüz bergen 24-noyabir ot paji'esige bir yil bolghan bolsimu, paji'ege alaqidar halqiliq uchurlar yenila sir tutulmaqta. Biz bu xatire kün munasiwiti bilen ürümchidiki alaqidar idare-organlargha téléfon qilip, paji'ede ölgen 44 kishining kimlikliri, méyitlirining qandaq bir terep qilin'ghanliqi, ularning lagér we türmilerdiki uruq-tughqanlirining méyit uzitish ishlirigha qatnashturulghan yaki qatnashturulmighanliqi heqqide melumat soriduq. Ürümchidiki herqaysi saqchi xadimliri, yuqiri organlarning bu heqte eyni chaghda axbarat bayanatida bildürgendin bashqa tepsiliy bir doklat élan qilmighanliqini ashkarilidi.

AP

Melum bolushiche, da'iriler mezkur paji'ege a'it tepsiliy uchurlarni jem'iyetkila emes, ziyankeshlikke uchrighuchilarning a'ile tawabi'atlirighimu bildürmigen. Paji'ede ölgen qembernisa xanimning türkiyediki oghli muhemmed memet'el bilen bélgiyediki jiyeni ablipizning radiyomizgha bildürüshiche, ular paji'ede ölgen apisi we üch qérindishining méyitining bir terep qilinish jeryani, hayat uruq-tughqanlirining türme we jem'iyettiki ehwali heqqide xitay da'iriliridin ta hazirghiche biwasite yaki wasitilik bolsun héchqandaq uchur alalmighan. Ular paji'e yüz bergendin kéyin türkiyediki kishilik hoquq teshkilatliri bilen birlikte axbarat bayanati élan qilghan, dunyadiki dangliq axbarat organliridin CNN we BBC larning ziyaretlirini qobul qilghan. Bu heriketler, xelq'ara jama'etning paji'eni keng-kölemde bilishige wesile bolghan bolsimu, emma xitay tereptin uchur élishta kargha kelmigen.

Eyni chaghda xitay da'iriliri weqede peqet 10 kishining ölgenlikini uqturghan, emma radiyomizning éniqlashlirida ölgüchilerning az dégende 44 neper ikenliki delillen'gen. Da'iriler weqe yüz bergende bina ishiklirining ochuq ikenliki, ölüm hadisisige ziyankeshlikke uchrighuchilarning ot apitidin özini qutquzush sawadining yétersizlikining seweb bolghanliqini ilgiri sürgen. Emma éniqlashlirimiz dawamida, eyni chaghda yolgha qoyuluwatqan kowid qamali seweblik bina we öy ishiklirining, hetta ot bixeterlik ishikliriningmu taqaq ikenliki delillen'gen idi.

Credit: RFA screenshot from social media video

Shu küni binaning ot ketken eng üstidiki 6 qewette köyüwatqanlarning chirqirighan awazliri etraptiki bina we Uyghur mehellilirige yétip barghan bolsimu, emma, u binadikilermu qamalda bolghachqa, ularni qutquzushqa amalsiz qalghan. Binalarning etrapi qamal seweblik sémont béton we yaghach tosuqlar bilen tosuwétilgen bolghachqa, ot öchürüsh mashiniliri ot ketken binagha yéqinlishalmighan we su shilankilirimu ot köyüwatqan qewetlerge ulishalmighan idi. Netijide binaning ot tutashqan 3 qewitidikiler otta köyüp, üstidiki qalghan 3 qewitidikiler ista boghulup ölgen.

Tüp sewebi, xitayning chektin ashqan qamal tedbirlirige chétilidighan bu ot paji'esi eng awwal ijtima'iy taratqular arqiliq Uyghur jem'iyitige, andin Uyghur pa'aliyetchilirining chaqiriqliri we musteqil axbarat organlirining xewerliri bilen pütün dunyagha tarqalghan. Paji'e yüz bérip etisi türkiye tashqi ishliri ministirliqi bayanat élan qilip paji'ede ölgenlerge teziye bildürgen. Yawropa parlaménti 19-dékabir küni mexsus qarar maqullap, xitayning Uyghur élidiki chektin ashqan kontrol tedbirlirini tenqid qilghan we xitay terepni ürümchi ot paji'esi heqqide tepsiliy melumat bérishke we paji'ede mes'uliyiti barlarni jawabkarliqqa tartishqa chaqirghan.

Xitay terep bu chaqiriqlargha ta hazirghiche qulaq yopurupla qalmastin, mezkur paji'e seweblik xitay ölkiliride kélip chiqqan “Aq qeghez herikiti” pa'aliyetchilirini tutqun qilghan we bu heriket heqqide uchurlarni ortaqlashqan 19 yashliq Uyghur oqughuchi kamile wahitni türmige tashlighanidi. Bügün dunya Uyghur qurultiyi mezkur paji'ening bir yilliqi munasiwiti bilen bayanat élan qilip, xitayni bu paji'ede ölgenlerning sani we kimliki heqqide toluq melumat bérishke we oqughuchi kamile wahitni derhal qoyup bérishke chaqirdi.