Уйғур академийәсиниң йиғинда ирқий қирғинчилиқни тохтитиш тоғрисида қарар қобул қилинған

Уйғур академийәси истанбулда чақирған икки муһим йиғинда хатирә сүрәт. 2022-Йили сентәбир, түркийә.

Уйғур академийәси истанбулда чақирған икки муһим йиғинда, уйғур академийәсиниң хизмәт пиланидин сирт, асаслиқи уйғурлар дуч келиватқан ирқий қирғинчилиқ вә миллий мәвҗутлиқини қоғдап қелиши мәсилисини музакирә қилған. Йиғинда ирқий қирғинчилиқни тохтитиш үчүн қилишқа тегишлик муһим ишлар тоғрисида қарар қобул қилди.

Мәзкур қарарлар 2-сентәбир күни уйғур академийәсиниң тор бетидә елан қилинған. Биз бу қарарлар һәққидә мәлумат игиләш үчүн, уйғур академийәсиниң баш катипи абдулһәмит қарахан әпәнди билән сөһбәт елип бардуқ.

У, алди билән 16-сентәбирдики уйғур академийәсиниң 3-нөвәтлик кеңишидә академийәниң тәшкилий хизмәтлирини күчәйтиш, пән-маарип вә тәтқиқат хизмәтлирини чиң тутуп ишләш вә сиясий хизмәтләрни актиплиқ билән қанат яйдуруш һәққидә муһакимә елип берилғанлиқини оттуриға қойди.

Абдулһәмит қарахан әпәнди истанбулда өткүзүлгән “уйғурлар дуч кәлгән ирқий қирғинчилиқ вә миллий мәвҗутлуқ күриши” мавзулуқ йиғинда, һәр қайсий дөләтләрдин кәлгән йүздин артуқ илмий хадимлар, мутәхәссисләрвә тәшкилат мәсуллириниң икки күн музакирә елип барғанлиқини, бу җәрянда муһим тәклип-пикирләрни бәргәнликини баян қилди. У, бу тәклип-пикирләрни рәтләп чиқип, академийә намидин төвәндикидәк қарар чиқарғанлиқини тәкитлиди:

“мундақ бәш муһим қарар чиқирилди: биринчи, уйғурлар дучар болуватқан ирқий қирғинчилиқни тохтитиш үчүн хитайниң җинайәтлирини техи етирап қилмиған дөләтләргә қарита лобийчилик һәрикәтлирини күчәйтиш; иҗтимаий таратқулар вә ахбарат васитилиридин актиплиқ билән пайдилинип, хитайниң дуняға хәвп вә тәһдит икәнликини дуня җамаәтчиликигә чүшәндүрүш; уларниң хитайға ембарго қоюшни қолға кәлтүрүш.

Иккинчи, хитайниң җаза лагерлирини тақатқузуш; һәр қайсий дөләтләрни мәҗбурий әмгәкни бикар қилиш һәққидә хәлқара әһдинамиларгә асасән хитайға қарши җаза тәдбирлирини елип беришқа вә қанун чиқиришқа қисташ.

Үчинчи, шәрқий түркистанниң хитай тәрипидин бесивелинған бир мустәмликә дөләт икәнликини хәлқараға қобул қилдуруш үчүн, б д т ниң мунасивәтлик қанунлириға асасән доклат тәйярлап, шәрқий түркистанниң мустәмликә земин икәнликини испатлаш.

Төтинчи, шәрқий түркистан миллий күриши вә ирқий қирғинчилиқни түрк вә мусулман дөләтлиригә қандақ аңлитиш мәсилисидә, мәзкур дөләтләрдики оқутқучилар вә алий мәктәпләр билән алақә орнитип, уларни шәрқий түркистан һәққидә тоғра мәлуматлар билән тәминләш.

Бәшинчи, шәрқий түркистан миллий мустәқиллиқ күришини қандақ елип бериш; дәваниң иқтисад мәнбәсини қандақ күчәйтиш; келәчәктә коммунист хитай йемирилгән тәқдирдә қайси шәкилдә миллий мустәқиллиқимизни қолға елиш вә буниңға қандақ тәйярлиқ қилиш; ана тилимизни қоғдап қелиш үчүн дәрслик китабларни түзүп нәшир қилдуруш қатарлиқ мәсилиләр бойичә бир йүрүш қарарларни чиқардуқ.”

Уйғур академийәсиниң иҗраийә рәиси доктор мәмәтмин аббас әпәнди бизниң “бу қарарни әмәлгә ашуруш үчүн немиләрни қилмақчи?” дегән соалимизға мундақ җаваб бәрди: “йиғин җәрянида чиқирилған қарарларға асасән, қисқа муддәтлик җиддий хизмәтләргә нисбәтән сәпәрвәрлик елан қилинди вә әмәлий иш һәрикәтләр башланди. Йеқин кәлгүсидә хәлқимизгә қолға кәлтүргән нәтиҗилиримизни сунушни үмид қилимиз. Оттура вә узун муддәтлик хизмәтләргә нисбәтән һәрикәт пиланлирини түзиватимиз. Бу хизмәтләрни пухта һалда қәдәм басқуч билән елип беришқа тиришимиз.”

Уйғур академийәси 16-сентәбир күни дуняниң һәрқайси җайлиридин кәлгән 40 тәк тәтқиқатчи билән истанбулда ачқан “3-нөвәтлик кеңәш йиғини” ға американиң геритсийә вә түркийәдә турушлуқ әлчиханисидин 5 нәпәр киши иштирак қилип, уйғур академийәсиниң хизмәтлиригә юқури баһа бәргән иди.

Уйғур академийәсиниң 17-18-сентәбир күнлири дуня уйғур қурултийи билән бирликтә ачқан йиғинғиму көп санда уйғур зиялийлири қатнашқандин сирт, йәнә бәзи чәт әллик мутәхәссисләрму қатнишип өз көз қарашлирини оттуриға қойған иди.