Lagér shahitliri: “Uyghur ayalliri irqiy qirghinchiliqning nishani qilinmaqta”

Xitay kompartiye hökümiti qurulghandin buyan xitay dölitide er-ayallarning hoquqta barawer ikenliki we ayallar hoquqining qoghdilip kéliwatqanliqini bazargha salmaqta. Bu yilmu “8-Mart xelq'ara ayallar bayrimi” munasiwiti bilen élan qilghan xewerliride, xitay dölitide ayallarning heq-hoquqlirining toluq kapaletke ige ikenliki keng teshwiq qilin'ghan.

Xitayning shinxu'a agéntliqi, xelq tori, merkizi téléwiziyesi qatarliq hökümet taratqulirining 2025-yili 3-ay kirishi bilen bergen xewerliride xitayda ayallar eng yaxshi halette qoghdiliwatqanliqi heqqidiki xewerler köpeygen. Uyghur aptonom rayonluq hökümetning teshwiqat kaniyi bolghan “Tengritagh” tori, “Shinjang géziti”, “Shinjang téléwiziyesi” qatarliqlarning 6- we 7-mart künliridiki sanlirida yene, atalmish “Shinjangdiki her millet ayallirining heq-hoquqlirining kapaletke ige qilin'ghanliqi”, her qaysi sahelerde xizmet pursetlirige érishiken atalmish “Azsanliq millet ayalliri” ning jem'iyet tereqqiyatigha hesse qoshup, iqtisadiy ünüm yaratqanliqi, özining xizmet orunlirida öz kespide netije qazan'ghan “Töhpikar ayallar” we “Millet ittipaqliqining ülgisi” bolup bahalan'ghan ayallar, 5-marttin bashlap béyjingda échiliwatqan “Xelq qurultiyi” we “Siyasiy kéngesh” yighinining wekilliri bolup, xitay kompartiyesining xitaylashturush siyasitini aqlap, teshwiqat obyékti bolup kéliwatqan ussulchi dilnar abdulla, atalmish qedimki eserler tetqiqatchisi munewwerge oxshash atalmish “Nemunilik ayallar” heqqidiki medhiye xewerliri keng yer alghan.

Halbuki radiyomiz ziyaritini qobul qilghan muhajirettiki ayal lagér shahitliridin amérikadiki tursun'ay ziyawudun, zumret dawut we gollandiyediki qelbinur sidiq xanimlarning bildürüshiche, xitay hökümitining ayallar hoquqi heqqidiki herqandaq teshwiqati “Eng chong yalghanchiliq” bolup, xitay hökümranliqida yashawatqan ayallarning heq-hoquqliri üzlüksiz depsende qilinmaqta, bolupmu Uyghur ayalliri xitay hökümitining Uyghurlarni nishan qilghan “Irqiy qirghinchiliq” siyasitining eng éghir ziyankeshlikige uchrawatqan qurbanlar” iken.

Tursun'ay ziyawudun xanimning bildürüshiche, u del 8-mart küni tutqun qilinip lagérgha qamalghan. Shu sewebtin xitay hökümitining jaza lagérida hayatidiki eng éghir zulum we xorluqlarni bashtin kechürgen bolup, shunga “8-Mart ayallar bayrimi” uning üchün eng qarangghu kün iken.

Uning tekitlishiche, uninggha oxshash zulum chekken Uyghur ayalliri héchqachan xitay hökümitining “Ayallarning heq-hoquqlirini qoghdiduq” dégen yalghan teshwiqatlirigha ishenmeydiken.

Gollandiyediki qelbinur sidiq xanim, özining 2017-2018-yilliri ürümchidiki melum ayallar lagérida oqutquchi bolup ishlewatqan mezgilde, Uyghur ayalliri uchrighan xorluq we zulumlarni neqil élip, hetta lagérda qiynaqta ölüp ketken Uyghur ayallirining jesitining xitay saqchilirining nazaritide élip méngilghinigha shahit bolghanliqini bildürdi.

Qelbinur sidiq xanimning bildürüshiche, 2017-yili dunyagha ashkarilan'ghan Uyghurlarni nishan qilghan zor kölemlik lagér tutqunidin buyan irqiy qirghinchiliq siyasiti dawam qiliwatqan Uyghur élide, Uyghur ayallirining eng eqelliy kishilik heq-hoquqliri depsende bolmaqta, irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqan Uyghurlar üchün éytqanda, Uyghur ayalliri bu zulumda eng éghir bedel tölewatqan qurbanlar iken.

Amérikadiki lagér shahitliridin zumret dawut xanimning eslime qilishiche, 2017-2018-yilliri Uyghur diyarida ewjige chiqqan “Qayta terbiyelesh merkezliri” namidiki, Uyghurlarni nishan qilghan keng kölemlik lagérlargha solan'ghan Uyghur ayallirining zor köpchiliki, atalmish pilanliq tughutqa xilapliq qilip, köp perzentlik bolghanliqi üchün jerimane töligen, namaz oqughan, balilirigha diniy telim bergenler iken. Hetta beziliri toy qilghandin kéyin eslidiki nopusi bar yerde turmay bashqa yurtqa ketken dégendek bahanilarda tutqun qilin'ghanlar iken.

Zumret dawut xanim yene özi xitayning dowyin qatarliq ijtima'iy taratquliridin köchürüp tarqatqan sin körünüshlirini neqil élip, bularda Uyghur qiz-ayallirining xitay erliri bilen mejburiy toy qiliwatqanliqi, Uyghur ayallirining a'ilisi we baliliridin ayriwétilip xitay zawut-fabrikilirida mejburiy ishlewatqanliqi, hetta pütün dunya musulmanliri roza tutuwatqan ramizan mezgilide erliri bilen birlikte östeng chépish, étiz-ériqlarni we parniklarni tazilashtek éghir jismaniy emgeklerde éziliwatqanliqi namayan bolidighanliqini bildürdi. U, Uyghur ayallirining heq-hoquqliri xitay teshwiqatlirida déyilgendek qoghdilish emes, belki eng éghir basturush, zulum we xorluqlargha dawamliq uchrawatqanliqini tekitlidi.

Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliq weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliridin amérikadiki “Kommunizm qurbanliri” xatire fondining tetqiqatchisi adriyan zénz qatarliq mutexessisler Uyghur weziyiti heqqidiki doklatliri we kishilik hoquq organlirida bergen guwahliqlirida, xitayning yillardin buyan Uyghurlargha yürgüzüp kelgen irqiy qirghinchiliqida Uyghur qiz-ayallirining eng éghir bedel töligüchiler bolghanliqini köp qétim tekitligenidi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin tepsilatini anglaysiler.