Uyghur yashliri téléwiziyede ata-anilirining we Uyghur xelqining tragédiyelirini otturigha qoydi

Türkiyediki “Akt téléwiziyesi” arqa-arqidin téléwiziye programmisi ishlep Uyghurlar duchar boluwatqan irqiy qirghinchiliqni küntertipke élip kelmekte. Mezkur téléwiziyening 19-iyul küni axsham sa'et 9 din 11 giche dawamlashqan “Gündem” yeni “Küntertip” namliq programmisida özi chet'elde, ata-anisi jaza lagérlirida bolghan yaki késiwétilgen 7 Uyghur yash ata-anisi we uruq-tughqanlirining tragédiyesini anglatti. Téléwiziye riyasetchisi, yazghuchi xalis özdemir ependi riyasetchilik qilghan programmigha amérika qoshma shtatliri, norwégiye we türkiyedin bolup 7 Uyghur yash qatnashti. Neq meydandin tarqitilghan programmida Uyghur yashlar anglatqan tragédiyeni anglighan téléwiziye riyasetchisi xalis özdemir ependining köz yashlirini tutalmighanliqi diqqitimizni tartti. Téléwiziye programmisi mundaq bashlandi: “Bügünki programmimizda sherqiy türkistanliq qérindashlirimizning derdini anglitimiz. Sherqiy türkistanda qérindashlirimiz némilerge duchar boluwawatidu? sherqiy türkistanliq qérindashlirimizning bolupmu ularning türkiyediki uruq-tughqanliri bilen söhbet élip barimiz. Türk xelqi anglisa bügünki kündimu mushundaq ishlar bolamdu? dep qalidighan weqeler bar. Sherqiy türkistanda némiler boluwatidu? biz némilerni qilalaymiz? hökümetler néme üchün sükütte turiwéliwatidu? bularni otturigha qoyimiz.”

Programmida ata-aniliri türmige tashlan'ghan türkiyediki Uyghur oqughuchi we tijaretchilerdin jewlan shirmemet, nursiman'gül abduréshit, ömer hemdulla, medine nazimi, mirzehmet ilyas oghli ishtirak qildi. Bulardin bashqa amérika qoshma shtatliridin shehide ali bilen norwégiyedin qedriye ghopur qatarliqlar téléwiziyege chiqip köz-yashliri tökken halda ata-anisining we Uyghur millitining béshigha kelgen tragédiyeni otturigha qoydi.

“Akt t w” da programma riyasetchisi bolup wezipe ötewatqan xalis özdemir ependi 6 yildin buyan, bolupmu kéyinki yillarda Uyghurlar toghrisida köp qétim programma ishlep, xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan éghir siyasitini otturigha qoydi. U, bu heqtiki ziyaritimizni qobul qidi. U, türk jama'etchilikining burun sherqiy türkistan mesilisige bolghan köz qarishining oxshimaydighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Men 6 yildin buyan sherqiy türkistan toghrisida programma ishlewatimen. Biz jaza lagérliridin burun sherqiy türkistan mesilisini sherqiy türkistan rayonluq hökümet bilen xitay hökümiti otturisidiki ziddiyet, sherqiy türkistanliqlar musteqilliq körüshi élip bériwatidu, xitay bulargha qarshi turuwatidu dep oylayttuq. Türkiye jama'etchilikimu mushundaq oylaytti. Lékin men bu yilning bashlirida sherqiy türkistan toghrisida bir téléwiziye programmisi ishlidim. Uningda mutexessisler xitayning sherqiy türkistanda élip bériwatqan siyasitini anglatti. Uningdin kéyin sherqiy türkistan mesilisining qandaq bir mesile ikenlikini chüshinip yettuq.”

U buningdin kéyin sherqiy türkistan mesilisi toghrisida dawamliq téléwiziye programmisi ishleydighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Men sherqiy türkistan toghrisida maqalimu yazdim. Bu yilning béshida bir dostum manga qedriye xanim ijtima'iy taratqularda tarqatqan bir sin körünüshini ewetti. Buni körgendin kéyin izdendim, sherqiy türkistandiki tragédiye eks ettürülgen yüzligen sin körünüshlerni körgendin kéyin xitayning insaniyetke qarshi jinayet sadir qiliwatqanliqini chüshendim. Shuning bilen bundin kéyin bu mesilini téléwiziye arqiliq küntertipke ekélip jama'et pikri toplap, türkiye hökümitini heriketke ötküzeyli dep oylidim. Bundin kéyin bu mesilisini dawamliq halda téléwiziye programmisida otturigha qoyimen”.

Istanbuldiki tijaret uniwérsitétining qanun fakultétini püttürgen jewlan shirmemet ependi téléwiziye riyasetchisi we yazghuchi xalis özdemir ependining izchil halda jaza lagérliri tragédiyesini küntertipke élip kéliwatqanliqini bayan qildi.

Sherqiy türkistan wexpining sabiq re'isi tetqiqatchi hamutxan göktürk ependi 19-iyul küni “Akt téléwiziyesi” de neq meydandin tarqitilghan programmining ehmiyitining zor ikenlikini tekitlidi.

Jewlan shirmemet ependi ata-aniliri, qérindashliri jaza lagérlirigha tashlan'ghan, késiwétilgen, xitayning biwasite ziyankeshlikige uchrighan 7 shahitning téléwiziyede béshigha kelgenlerni anglatqanliqining tesirining zor bolghanliqini, ijtima'iy taratqulardimu buni nurghun kishining hembehirlen'genlikini bayan qildi.

Tonulghan téléwiziye riyasetchisi, yazghuchi xalis özdemir ependi hazirghiche Uyghur mesilisi toghrisida 20 parche maqale yazghan 15 qétim mexsus téléwiziye programmisi ishligen.