Белорусийәдә 2020-йил "уйғур әдәбияти йили" дәп елан қилинди

Ихтиярий мухбиримиз ойған
2020-01-10

Белорусийә язғучиси аләс карлюкәвичниң "шубуршун вә униң достлири" намлиқ китабини тонуштуруш мурасимидин көрүнүш. 2019-Йили ноябир. Алмута, қазақистан.

RFA/Oyghan

Кейинки вақитларда дуня җамаәтчиликиниң, болупму тәтқиқатчилар, көзәткүчиләр вә орган-тәшкилатларниң уйғурларниң тарихи, мәдәнийити һәм бүгүнки тәқдиригә болған қизиқиши барғансери күчәймәктә.

Муһаҗирәттики уйғурларниң асасий қисми җайлашқа қазақистанда тил, маарип, сәнәт, мәдәнийәт җәһәттин хели илгириләшләрниң йүз бериватқанлиқи мәлум. Болупму уйғур әдәбиятиниң тәрәққият йөнилишлири, миллий алаһидиликлири һәққидә тәтқиқатларниң елип берилиши нәтиҗисидә көплигән әмгәкләр йоруқ көрмәктә. Бу әмгәкләр башқа тиллардиму нәшир қилинған болуп, уйғур әдәбияти һәр милләт оқурмәнлириниң диққитини тартишқа башлиди. Белорусийәниң 2020-йилни "уйғур әдәбияти йили" дәп елан қилиши шуниң ярқин бир испатидур.
Радийомиз зияритини қобул қилған мухтәр әвезоф намидики әдәбият вә сәнәт институтитиниң баш илмий хадими, филологийә пәнлириниң доктори алимҗан һәмрайеф әпәндиниң ейтишичә, белорусийәниң 2020-йилини "уйғур әдәбияти йили" дәп елан қилиши бүгүнки уйғурларниң мәдәнийәт һаятидики чоң бир тарихий вәқә икән. У мундақ деди: "биз наһайити бай әдәбиятқа игә хәлқ. Әмма кейинки икки әсирдә әдәбиятимиз еғир синақларға дуч кәлди. Мана мушундақ шараитта уйғур әдәбиятиға иллиқ қарашлирини ипадилигән белорус язғучилирға апирин дейишкә болиду. Бу йили нурғунлиған әсәрлиримиз тонуштурулиду, дәп ойлаймән."

Алимҗан һәмрайеф белорусийә вә қазақистанда уйғур әдәбиятиниң, болупму уйғур елидики уйғур әдәбиятиниң бүгүнки әһвали һәм омумий тәрәққиятиға бағлиқ көплигән мақалиларниң елан қилинидиғанлиқини, сөһбәтләрниң уюштурулидиғанлиқини тәкитләп, йәнә мундақ деди: "бу йили түркийә вә явропадики язғучилиримиз, шаирлиримиз җәзмән тонуштурулиду. Қазақистан вә ана дияримиздики язғучиларниң әсәрлириниң рус вә белорус тиллиридики икки томлуқ инсиклопедийәсини тәйярлаш нийәт қилиниватиду. Шундақла белорусийәдә чоң хәлқара илмий муһакимә йиғинини өткүзүш күтүлмәктә. Болупму ана дияримизда тәқипләр күчийиватқан бир дәвирдә белорусийәдә ‹уйғур әдәбияти йили' ниң елан қилиниши пучулған роһимизни сөзсиз йеникләштүриду."

Мухтәр әвезоф намидики әдәбият вә сәнәт институтитиниң бөлүм башлиқи, филологийә пәнлириниң доктори светлена ананийева ханим мундақ деди: "белорусийәниң ахбарат министири александир карлюкевич тәрипидин белорусийәдә 2020-йили ‹уйғур әдәбияти йили' дәп елан қилинди. Буниңға көплигән амиллар сәвәб болди. Шуларниң бири алимҗан һәмрайефниң белорусийәниң ‹нйоман' журналида уйғур әдәбияти бойичә бир қатар тәтқиқатлирини елан қилиниши болди. Өткән йилдики йәнә бир муһим вәқә язғучи александир карлюкевичниң ‹шубуршун вә униң достлири' намлиқ чөчикиниң уйғур тилида нәшир қилиниши. Буниң алдида мәзкур әсәр өзбек, татар, башқурт, қазақ вә башқиму тилларға тәрҗимә қилинған иди. Буниңдин ташқири 2017-йили омск педагогика университетида ‹ғунчә' журналиниң икки санини тонуштуруш мурасими болуп өтти. Журналда карлюкевичниң юқирида аталған әсәри елан қилинған. Карлюкевич уйғур әдәбияти, болупму зия сәмәди иҗадийити вә балилар әдәбияти әсәрлири билән яхши тонуш. Мән ойлаймәнки, белорусийәдә бу йили уйғур әдәбиятиға беғишланған көплигән паалийәтләр юқири дәриҗидә өтиду."

Радийомиз зияритини қобул қилған абай намидики қазақ миллий педагогика университетиниң оқутқучиси, кандидат-доктор шаирәм баратова ханим мундақ деди: "қазақистан уйғурлириниң мәдәний һаятини уйғурларниң тарихий вәтинисиз һес қилиш әсла мумкин әмәс. Чүнки уйғурлар қәйәрдә болмисун, уларниң өтмүш тарихи, бүгүнки һаяти, турмуш-тирикчилики, өрп-адәтлири, тили, әдәбияти, сәнити, қисқиси, уйғурларниң миллий кимлики һазирқи тарихий вәтиминиз-уйғур ели билән зич бағлинишлиқ. Көп әсирлик тарихқа игә әдәбиятимизға келидиған болсақ, өткән әсирниң 50-60-йиллири тарихий вәтинимиздин мәшһур язғучизия сәмәди башлиқ бир түркүм шаир вә язғучилар оттура асияға көчүп чиқип, бу йәрдики әдәбиятимиз муһитиға йеңи роһ, җушқун тәрәққият беғишлиди. Нәтиҗидә болупму 70-80-йиллири қазақистан уйғур әдәбияти өз тәрәққиятиниң әң егиз чоққисиға қол йәткүзди."

Шаирәм баратова бүгүнки қазақистан уйғур әдәбиятиниң башқа мәмликәтләргә тонулушида тәрҗимичилик иҗадийитиниң муһим рол ойнайдиғанлиқини тәкитлиди. У йәнә уйғур язғучилири әсәрлириниң белорус тилиға тәрҗимә қилинип, бу йили белорусийәдә "уйғур әдәбияти йили" дәп елан қилинғанлиқиниң уйғур әдәбияти, мәдәнийити үчүн чоң бир йеңилиқ вә хушаллинарлиқ нәтиҗә икәнликини оттуриға қойди.