“Uyghur edliye arxipi” lagér, zawut we mehbuslar ipadilen'gen sün'iy hemrah süretlirini ashkarilidi

Norwégiyediki “Uyghur edliye arxipi” aqsu shehiride ikki we korlida yene bir jem'iy 3 lagérning sün'iy hemrah süretlirini tapqan. Süretlerning beziliridin apélsin we kük renglik kiyim kiygen mehbuslarning jaza lagéridin sep-sep bolup, lagérgha yandash sélin'ghan zawut séxlirigha élip méngilghanliqi ashkarilan'ghan. Bu süretlerdin yene lagérlargha yiraq bolmighan jayda jeset köydürüsh orunlirining barliqi melum bolghan. Uyghur edliye arxipining qurghuchisi we diréktori bextiyar ömer ependi, radi'omiz bilen lagér, mehbus we mejburiy emgek baghlan'ghan bu ispatliq matériyallarni ortaqlashti. Gülchéhre melumat béridu.

Uyghur edliye arxipi radiyomiz bilen özlirining aqsu shehiri we korla shehiri etrapida qurulghan lagérlar heqqidiki yighqan sün'iy hemrah süretlirini ortaqlashti. Bu süretlerning birinchi qismi, aqsu shehiri yuqumluq késellikler doxturxanisining sherqige 900 métir kélidighan yol boyigha qurulghan lagérgha tewe bolup, bu lagérining süretliri 2018-yili 10-ayning 24-küni tartilghan.

Bu lagér heqqidiki bir süretning bir qismida 1200 etrapidiki apélsin renglik mehbus kiyimi kiygen kishilerning lagér rayonidin chiqip mejburiy emgek rayonigha ötüwatqan bir körünüshi bayqalghan. Mejburiy emgek birleshtürülgen bu lagérning süritide, yuqiri bixeterlik derwazisidin tekshürüshtin ötüp, mejburiy emgek zawutigha qarap yalap élip méngilghan bu ademlerni we etraptiki közetküchi we saqchilarnimu saniwalghudek derijide perqlendürüsh mumkin iken. 

Lagérdin zawutqa mangghan mingdin artuq mehbus

Norwégiyede pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur edliye arxipining diréktori bextiyar ömer ependining chüshendürüshiche, Uyghur edliye arxipining tekshürgüchi xadimliri sün'iy hemrah süretliri arqiliq, bu lagérning aqsu shehirining sirtida 2017-yili 8-ayda, bu lagérgha yandash zawut séxlirining bolsa 2018-yili 4-ayda qurulushqa bashlap 8-ayda ishqa kirishkenliki ipadilen'gen.

Aqsudiki bu lagérning kölimi 25 ming kwadrat métir, mejburiy emgek rayoni 12ming 796 kwadrat métir bolup, 27 solaqxana binasi, texminen 544 kamér bar iken. Lagér shahitlirining bayanlirini asas qilip, her bir kamérgha 30 din 40 etrapida mehbus solan'ghan dep hésablash usuli boyiche, bu lagérda 16 ming 300 mehbus barliqini texmin qilish mumkin iken.

Ikkinchi bayqash aqsudiki yuqiriqi lagérgha anche yiraq bolmighan jaydiki xangju yoli bilen wushi yoligha yéqin jayda qurulghan lagérgha a'ittur. Bu lagérmu chong kölemlik lagér bolup, buninggha da'ir süretlerdimu 160 neper kök renglik mehbus kiyimi kiygen mehbusning qatar retke tizildurulup, yuqiri bixeterlik derwazisidin mejburiy emgek zawutigha qarap yalap élip méngiliwatqanliqi ashkara bolghan. Bu lagérgha da'ir yene bir sürettin 200-300 etrapida mehbusning ashxanigha oxshash bir rayon'gha élip méngilghanliqi ipadilen'gen. 

Bu jayning igiligen kölimi 450 ming kwadrat métir bolup, yérimi dégüdek quruq we qurulushning dawamlishiwatqanliqi melum. Bu, 2018-yili-8ayda resmiy ishqa kirishken bolup, hazir bu yerde jem'iy 21 bina we 1136 kamiri bar iken. Bu lagérda turuwatqan omumiy tutqun sani 34 ming 80 dep perez qilin'ghan.

Sün'iy hemrah süretliridin aqsudiki bu ikki lagérgha yéqin jayda bir jeset köydürüsh ornining jaylashqanliqi melum bolghan bolup, süretlerdin bu jayda eslide bar bolghan qebristanliqning 2017-yili kéngeytip qurulghanliqi melum bolghan. Bu yerge mexsus bir qurulush sélinip xitayche munarlar ornitilghan, derwazisigha aqsu sheherlik jeset bir terep qilish orni dep yézilghaniken. 

Lagérdin séxlargha mangghan kök kiyimlikler

3-Bayqash, korla shehiri jiyen'go jenubiy yoligha yéqin, yol boyighila jaylashqan lagérdur. Bu lagér 2017-yili qurulushqa bashlap 2018-yili 4-ayda ishqa kirishken, zawut orni bilen solaq orni ayriwétilgen. Kölimi 32 ming 300 kwadrat métir, 6 solaqxana binasi bar. Omumiy kamér sani 384. Bu lagérgha 11ming 520 etrapida adem solan'ghan bolushi mumkin iken. Buninggha da'ir sün'iy hemrah süretliridinmu kök renglik mehbus kiyimi kiygen 4 guruppa mehbusning qatar retke tizilip, yuqiri bixeterlik derwazisidin mejburiy emgek zawutigha qarap mangghanliqini körüwalghili bolidiken. 

Lagér, mehbus, mejburiy emgek bilen baghlan'ghanliqining ispati

Zor kölemlik bu lagérlargha da'ir süretlerdin ashkarilan'ghan muhim uchurlar heqqide bextiyar ependining analiz qilishigha qarighanda, bu 3 lagérning hemmisi sheher sirti we chong yolgha yéqin jaylargha qurulghan. 3 Jaydiki mejburiy emgek bilen birleshtürülgen lagérlargha solan'ghan omumiy mehbus sani 60 mingdin ashidu. Bu lagérlargha yiraq bolmighan jayda jeset köydürüsh orni bar. Hemmisi asasen 2018-yilining birinchi peslide ishqa kirishken. Bulardin xitay da'irilirining lagérlar bilen mejburiy emgekni birleshtürgen waqtini texminlesh mumkin iken shundaqla bolar lagérlarning héchqachan toxtap qalmighanliqi belki dawamliq kéngeytip quruluwatqanliqini körsitip béridiken.