Әнқәрәдә “нами ирқий қирғинчилиқ” дегән һөҗҗәтлик филим көрситилгән

Уйғурларниг қирғинчилиққа учриғанлиқиға алақидар ишләнгән һөҗҗәтлик филим әнқәрәдә көрситилиштин бир көрүнүш. 2022-Йили май, түркийә.

Хитайниң нәччә йилдин буян уйғурлар үстидин йүргүзүп келиватқан системилиқ бастуруши вә ирқий қирғинчилиқи мәзмун қилинған, шаһитларниң биваситә өз ағзидин аңлитилған “нами ирқий қирғинчилиқ” намлиқ һөҗҗәтлик филим 27-май күни әнқәрәдә көрситилди.

Түрк рижисур түлай гөкчимән ханимниң режисурлуқида ишләнгән бу һөҗҗәтлик филим 27-май күни әнқәрәдики түркийә дини ишлар фондиниң йиғин залида тунҗи қетим көрүрмәнләргә көрситилди. Охшаш вақитта йәнә мәзкур йиғин залиниң алдида уйғур мәдәнийәт көргәзмиси ечилип, уйғурларниң мәдәнийәт вә-адәтлири тонуштурулди.

Зияритимизни қобул қилған шәрқий түркситан йеңи нәсил һәрикитиниң рәиси доктурант абдусалам тәклиманниң билдүрүшичә, бу филимни көрүшкә нурғун киши қизиққан болуп, зал ичи көрүрмәнләр билән толған.

Мәзкур филимниң тунҗи мәйдан көрситилиш мурасимиға түркийәниң сабиқ аилә-иҗтимаий ишлар министирлиқиниң сабиқ министири зәһра зүмрүт сәлчуқ, түркийә диянәт ишлири фондиниң рәиси еһсан ачиқ әпәнди қатнашқан.

Игилинишичә, уйғур дияридики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликләргә диққәт тартиш үчүн ишләнгән бу һөҗҗәтлик филимдә, хитайниң уйғурлар вә райондики башқа мусулман хәлқләргә қарита йүргүзиватқан ирқий қирғинчилиқи вә инсан қелипидин чиққан қәбиһ зулумлири һөҗҗәтлик асаста йорутулған. Мәзкур филимниң җәряни шаһитларниң бешидин өткәнлирини сөзләш усули арқилиқ ипадә қилинған.

Бу филимдә нәччә йилдин буян уйғур дияридики уруқ-туғқанлиридин хәвәр алалмиған улар билән телефон яки интирнет васитиси арқилиқму көрүшәлмигән, уруқ-туғқанлириниң авазини аңлиялмиған бир қисим уйғурларниң һекайилири асасий мәзмун қилинған. Филимдә түркийәдә яшаватқан уйғур паалийәтчиләрдин мәрйәм султан, муһәммәт ели атаюрт, айгул қадир қатарлиқ кишиләрниң һекайилиригә орун берилгән.

Мәзкур һөҗҗәтлик филимдә, муһәммәд ели атаюрт өзниң намаз өтәш үчүн мәсчиткә барғанлиқи сәвәбидин хитайниң көзитиш обйеиктиға айланғанлиқини, кейинчә амалсизлиқтин хизмитини ташлап түркийәгә кәлгәнликини баян қилған.

Зияритимизни қобул қилған муһәммәд ели атаюрт, өзниң әслидә йәркән наһийәлик сәнәт өмикиниң кәспий хадими икәнлики, шу йилларда хитай даирилириниң йоқири бесимлиқ зулум сиясәтлирини өз кәчмишлири билән яшиғанлиқи, шундақла кәспдашлириниң хизмәт җәрянида учриған наһәқсизлиқлирини сөзләп өтти.

У өзиниң йәркән наһийәлик сәнәт өмикидә ишлигән йиллирида, уйғур сәнәтчиләрниң “деһқанларға иллиқлиқ йәткүзүш” дегән нам билән һәр җүмә күни йезиларға әвәтилидиғанлиқи, дәл җүмә намизи оқулидиған вақитқа тоғрилап оюн қоюшқа орунлаштурулидиғанлиқи, йәрлик даириләрниң бу арқилиқ деһқанларни җүмә намизи оқуштин чәкләйдиғанлиқини билдүрди.

У йәнә сәнәт өмәктики уйғур қизларни йоқуридин кәлгән хитай әмәлдарларниң алдиға чиқирип уссул ойнашқа буйруйдиғанлиқини, уларни непиз вә бәдини көрүнүп туридиған учуқ кийимләрни кийишкә мәҗбурлайдиғанлиқи, уларниң буйриқини рәт қилған сәнәтчи қизларниң хизмәттин қоғлинидиғналиқини баян қилди.

Мәзкур һөҗҗәтлик филим қоюлғандин кейин, филимниң режиссури түлай гөкчимән ханим сөз қилди. У өзиниң узун замандин буян шәрқий түркситанға мунасивәтлик бир һөҗҗәтлик филим ишләш хияли барлиқини, уйғур дияриға берип нәқ мәйданда синға елишни пилан қилған болсиму, әмма хитай тәрәптин рухсәт алалмиғанлиқини, нәтиҗидә түркийәдә яшаватқан шәрқий түркситанлиқлар ичидики бир қисим кишиләрни зиярәт қилип, бу филимни ишлигәнликини чүшәндүрүп өтти.

Филим көрситиш залиниң алдида уйғур мәдәнийәт көргәзмиси ечлип, уйғурларниң өп-адәтлири вә мәдәнийитини тонуштуруш паалийити елип берилди.

Истанбулдин әнқәрә берип бу паалийәткә қатнашқан шәрқий түркистан йеңи нәсил һәрикитиниң рәиси доктурант абдусалам тәклимаканниң билдүрүшичә, хәлқара шәрқий түркситан тәшкилатлар бирликидин бир һәйәт әнқәрәгә берип, мәзкур бу филим көрситилиш җәрянида уйғур мәдәнийәт көргәзмиси ачқан. Уйғурларниң мәдәнийити вә өрп-адәтлири тонуштурулған уйғурчә кийим-кечәкләр, саңза, самса қатарлиқ тамақлар көргәзмигә қоюлған.

Филимниң ечилиш мурасимида султан сутуқ буғрахан вәхпиниң мәсуллиридин абдуләһәд удун әпәнди сөз қилип, йеқинда ашкара болған “шинҗаң сақчи һөҗҗәтлири” тоғрисида тохталған. У сөзидә 13 яштин 73 яшқичә болған арилиқтики охшимиған яшлардики нурғунлиған уйғурларниң хитай сақчилири тәрипидин наһәқ тутқун қилинғанлиқини тәкитлигән.

Тулай гөкчимән ханимниң билдүрүшичә, “инсан филим ишләш гурупписи” 2016-йили қурулған икән. Бу гуруппа 2020-йили дуня кишилик һоқуқ күни мунасивити билән “шәрқий түркситанға қулақ салайли” намлиқ һөҗҗәтлик филим ишләп, иҗтимаий таратқуларда тарқатқан икән.