Қазақистанда уйғур тилидики гезитләрниң тиражи корона вируси вабасиға қаримай йәнә өсти

Мәлумки, қазақистанда өткән әсирниң 20-йиллиридин тартип уйғур тилида көплигән гезитләр нәшир қилинишқа башлиған иди. Болупму 90-йиллардин кейин, йәни қазақистан мустәқиллиқ алғандин кейин уйғур тилидики гезитләрниң сани йәнә өсүп, уларниң бәзилири иқтисадий қийинчилиқлар түпәйли йепилип кәткән болса, бәзилири аһалиниң, һамийларниң қоллап-қувәтлиши арқисида өз паалийитини давам қилип кәлгәниди. Игилишимизчә, һазир қазақистанда җумһурийәтлик сиясий-иҗтимаий гезит “уйғур авази” билән җумһурийәтлик “асия бүгүн” мустәқил гезитлири нәшир қилиниватқан болуп, улар һәр йили муштәри топлаш һәрикәтлирини елип бериватмақтикән.

Шуларниң бири болған “уйғур авази” гезити қазақистанда дөләт қармиқидики бирдин-бир уйғур тилидики гезит болуп, 2019-йили униң тарқилиш тиражини көпәйтиш мәқситидә җай-җайларда мәхсус муштәри топлаш орунлири қурулғаниди. Бу қазақистан уйғурлири һаятидики муһим бир йеңилиқ болуп, униңға җәмийәтлик бирләшмиләр, юрт-җамаәтчилик, зиялийлар вә башқилар җәлип қилинғанди. Шу мунасивәт билән уйғурлар зич олтурақлашқан районларда муштәри топлаш орунлири қурулуп, 600 гә йеқин пидаий сәпәрвәр қилинди. Нәтиҗидә гезитниң муштәриләр сани 16 миңдин ашқан иди.

Аммиви ахбарат васитилиридин мәлум болушичә, дуняға тарқалған корона вируси вабаси мәмликәтләрниң иҗтимаий, мәдәнийәт, иқтисадий әһвалиға, аһалиниң турмуш-тирикчиликигә қаттиқ тәсир қилғанкән.

Әнә шундақ бир еғир вәзийәттә қазақистанлиқ уйғурлар ана тилида нәшир қилинидиған гезитлириниң тарқилиш тиражини сақлап қелиш үчүн немиләрни қилди? уларниң һәрикәтлири бирәр нәтиҗә бәрдиму?

Радийомиз зияритини қобул қилған җумһурийәтлик уйғур етно-мәдәнийәт мәркизи рәисиниң орунбасари, “уйғур авази” гезитиниң баш муһәррири ершат әсмәтоф әпәнди мәзкур гезитниң юрт-җамаәтчилик арисида юқири абруй-инавәткә игә болуп кәлгәнликтин, униң муштәри топлаш мәсилисигиму җиддий қарап кәлгәнликини билдүрүп, мундақ деди: “2021-йилға муштәри топлаш мәвсумимиз наһайити утуқлуқ өтти дәп ишәшлик ейталаймиз. Буниңда хадимлиримиз, җанкөйәрлиримиз, һамийлиримиз наһайити көп күч чиқарди. Бу җәһәттин болупму миллитимизниң пәхри, миллий мәдәнийитимизниң җанкөйәри карлин мәхпироф рәһбәрлдикидики муштәри топлаш иштабиниң әзалириға алаһидә миннәтдарлиқ билдүргүм келиду. Уларниң шиҗаәтлик әмгики нәтиҗисидә бу йилқи муштәриләр сани 16123 кишигә йәтти. Мәштәрилиримиз саниниң көпийишигә сәвәбчи болған панфилоф наһийәлик уйғур мәдәнийәт мәркизиниң ишиға алаһидә миннәтдарлиқ билдүргинимиз келиду.”

Ершат әсмәтоф шундақла уйғур вә әмгәкчиқазақ наһийәлириниң хәлқигиму миннәтларлиқ билдүрди. У өткән йили корона вируси вабаси сәвәблик шәкилләнгән вәзийәт һәққидә тохтилип, йәнә мундақ деди: “илгирикидәк хәлқниң арисиға кирип, тәшвиқат-тәрғибат ишлирини җошқун йүргүзүшкә мумкин болмиди. Сәвәби карантин қаидилиригә риайә қилишқа тоғра кәлди. Хәлқни бир йәргә топлаш мумкин болмиди. Шуниңға қаримай ишимизни тохтатмидуқ. Штаб әзалири һәр бир юртқа берип, тар даиридики адәмләр билән сөһбәтлишип, улар билән чүшәндүрүш ишлирини йүргүзди һәм чоң-кичик юртларни айлинип чиқти.”

Биз алмута вилайити панфилоф наһийәсиниң яркәнт шәһиридә яшайдиған панфилоф наһийәлик уйғур мәдәнийәт мәркизиниң рәиси ризайдин айсайеф әпәндини зиярәт қилдуқ. У илгирики “коммунизим туғи”, йәни һазирқи “уйғур авази” гезитигә муштәри топлаш ишлириниң һәр йилларда һәр хил болғанлиқини, әмма муштәри топлаш штаби қурулғандин кейин әһвалниң хели яхшиланғанлиқини оттуриға қоюп, мундақ деди: “бу йили ваба қийинчилиқиға қаримай, һәммә йәрдә өзүм йиғин өткүзүп кәлдим. Бир тал гезитимиз бар. Һөкүмәткә чоң рәһмәт. Гезитимизни чиқириватиду. Муһәррир вә мухбирларни тутуватиду. Һөкүмәтниң сияситини маңғузиду. Иккинчидин, уйғур хәлқиниң тарихи, зиялийлар, тәнһәрикәтчиләр, артислардин хәвәрдар болимиз дәп, хәлққә чүшәндүрүп кәлдуқ. Шундақ дәп, хәлққә чүшәндүргәнниң арқисида бу йили муштәри сани 3951 гә йәтти. Бултурқиға қариғанда артуқ. Һазир республика бойичә панфилоф наһийәси биринчи орунда. Бултурму биринчи орунда болған. Биз гезит болмиса, тилимиз, тилимиз болмиса, милләт болмайду, дәп чүшәндүрүватимиз.”

Мәлуматларға қариғанда, өткән йили “уйғур авази” гезити қазақистанда әң көп тарқитилидиған бәш гезитниң ичигә кирип, “қазақ гезитлири” тәшкилати ичидә тарилиш нисбити бойичә биринчи орунға чиққанкән.

Биз йәнә алмута шәһәрлик уйғур етно-мәдәнийәт мәркизи тәрипидин 2006-йилдин тартип нәшир қилиниватқан “асия бүгүн” җумһурийәтлик мустәқил гезитиниң баш муһәррири, шаирә ташгүл һезияровани зиярәт қилдуқ.

Алмута вилайитиниң әмгәкчиқазақ наһийәсигә қарашлиқ қорам йезисида яшайдиған ташгүл һезиярова ханим мундақ деди: “карантинға қаримай, гезитниң муштәриләр санини көпәйтишкә җанпидалиқ билән маңғанларға гезитимиз намидин рәһмитимизни билдүрүмиз. Мәбләғниң кәмчилики тәсиридин ‛тәңритағ‚ телевизийә қанилини вақитлиқ йепип қойған болсиму, әмма алмута шәһәрлик уйғур етно-мәдәнийәт мәркизиниң күч чиқириши билән ‛асия бүгүн‚ гезитиниң тиражи көпийип, оқурмәнләр қолиға тәгмәктә. Өткән йили сентәбирдә мәркәз йенидики ханим-қизлар рәиси роза абубакрийевани штаб башлиқи қилип, сайлиған иди. Алмута шәһиридә гезитниң сани икки һәссә көпәйди.”

Ташгүл һезиярова җай-җайлардики юрт-җамаәтчиликниң, җәмийәтлик бирләшмиләрниң, зиялийларниң, һамийларниң қоллап-қуввәтлиши арқисида “асия бүгүн” гезитиниң омумий муштәриләр саниниң икки һәссигә көпәйгәнликини, йәни 7 миңға йәткәнликини билдүрди.

Игилишимизчә, һәр хил йилларда вә һәр хил шараитларда қазақистанда “ана мәктәп”, “йеңи әвлад”, “мәрипәт”, “хуш кәйпият”, “сәнәт” қатарлиқ гезитләр нәшр қилинған болуп, улар асасән иқтисад тапчиллиқи түпәйли өз ишини тохтатқанкән. Қазақистан уйғурлири ана тилини сақлап қелиш вә миллий мәдәнийәтни тәрғиб қилиш мәқситидә һәр хил амалларни издәп, паалийәтләрни йүргүзүп келиватмақтикән.