Олга: “натсистлар вә коммунистларниң дәрдини тартмиғанлар, уйғурларниң дәрдини чүшинәлмәйду”

Явропа дөләтлиридики паалийәтлирини давам қилдуруватқан мәркизи вашингтондики уйғур һәрикити тәшкилатиниң рәһбири рошән аббас вә уйғур тәтқиқат мәркизиниң мудири абдулһеким идрис әпәнди 13-марттин 17-мартқичә гиретсийә пайтәхти афина вә чехийә пайтәхти прагада зиярәттә болуп, бир қисим дөләт рәһбәрлири билән сөһбәтләр өткүзгән.

Улар 16-март чехийә пайтәхти прагаға йетип келип, чехийә авам палатасиниң муавин рәиси, парламент әзаси олга ричтерова ханим билән учурашқанда уйғурларниң нөвәттики вәзийитидин бәлгилик дәриҗидә хәвири болған мәзкур олга ханим өзиниң уйғурлар мәсилисини чехийә авам палатасида оттуриға қойидиғанлиқини, мәтбуатларға уйғурлар тоғрулуқ техиму көп сөзләйдиғанлиқини тәкитлигән. У йәнә: “мәйли фирансийә, мәйли әнглийә яки башқа дөләтләр болсун, биздәк натсистларниң вә коммунистларниң дәрдини тартип бақмиғанлар уйғурларниң бүгүнки дәрдини чүшинәлмәйду” дәп тәкитлигән.

Рошән аббас вә абдулһеким идризс чехийәгә келиштин бурун, йәни 13-марттин 16-мартқичә 3 күн гиретсийәдә болуп, гиретсийә дөләт әрбаблири билән учрашқан шундақла алий мәктәп оқуғучилириға лексийә сөзлигән. Улар хитайниң уйғур елидә давам қилдуруватқан ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәтлирини дәлил-испатлири билән оттуриға қоюп, уйғурларниң дәрдини бу дөләттә тунҗи қетим уйғурниң еғизидин аңлатқучилардин болуп қалғаниди.

RFA/Ekrem

Рошән аббас ханимниң билдүрүшичә, улар 14-март гиретсийә баш министири вә дөләт мудапиә министириниң миллий бихәтәрлик баш мәслиһәтчиси доктур тһанос докос билән көрүшкәндә уйғурларниң нөвәттики ечинарлиқ вәзийитидин мәлумат берип: “гиретсийә әркинлик, демократийә вә кишилик һоқуқ апиридә болған бир тупрақ. Бундақ бир явропа дөлитиниң уйғурлар учраватқан ирқий қирғинчилиқ вә инсанийәткә қарши җинайәтләргә көз юмувелиши, һәтта б д т дики уйғурлар үчүн аваз бериш, уйғурлар үчүн ортақ баянат елан қилишларда һәқ тәрәптә турушни халимай, битәрәп болувелишиниң гиретсийәдәк бир дөләтниң образиға ярашмайдиған қилиқ” икәнликини тилға алған.

Рошән аббас, абдулһеким идрислар 14-март гиретсийә ташқи ишлар министирлиқи хадимлири билән учришип, уларға уйғурлар мәсилисини аңлатқандин кейин, ташқи ишлар министирлиқи хадимлири гиретсийә дөлитиниң хәлқарада нөвәттә битәрәплик вә мувазинәт сиясити йүргүзүватқанлиқини, әмма гиретсийәниң сияситидиму тәдриҗий бәзи өзгиришләрниң барлиққа келиватқанлиқини тилға алған. Улар мисал сүпитидә, бундин бирқанчә йил илгири гиретсийәниң русийәгә қарши мәйданда болушини тәсәввурму қилғили болмайдиғанлиқини, бирақ русийә украинаға таҗавуз қилғандин кейин, гиретсийәниң ғәрб демократик дөләтлири билән бир сәптә туруп, русийәгә җаза йүргүзидиған вәзийәткә кәлгәнликини тәкитләп, гиретсийәниң хитайға қарита сияситидиму өзгиришләрниң вуҗудқа келишини чәткә қаққили болмайдиғанлиқини әскәрткән. Рошән аббасниң билдүрүшичә, гиретсийә ташқи ишлар министирлиқидики хадимлар: “русийәниң украинаға қилған таҗавузчилиқ уруши бизниң русийәгә болған қаришимизни өзгәртти. Әмма хитайға болған қаришимизниң өзгириши үчүн бизниң йәнә бир урушқа еһтияҗимиз йоқ” дегән.

RFA/Ekrem

Улар йәнә американиң гиретсийәдики баш әлчиси җорҗи тинусис әпәнди билән 13-март күни учуришиш елип берилған. Абдулһеким идрис әпәндиниң билдүрүшичә, бу баш әлчиниң уйғурлар нөвәттә дуч келиватқан вәзийәттин яхши хәвири баркән. Улар сөһбәт җәрянида, бундин кейин гиретсийәдә уйғурлар үчүн немә ишларни қилиш мүмкинлики мәсилисини музакирә қилишқан. Уйғурлар мәсилисигә алаһидә көңүл бөлүш һессиятини ипадә қилған җорҗи тинусис әпәнди сөзидә, өзиниң дипломатик мунасивәт даирисидин пайдилинип, америка билән қиммәт қарашлири охшаш дөләтләрни қозғашни халайдиғанлиқини билдүрүп “охшаш қараштики дөләтләрниң әлчилирини гиретсийәдә уйғурлар үчүн һәрикәткә кәлтүримиз” дегән.

Рошән аббас вә абдулһеким идрислар 16-17-март күнлири йәнә чехийә парламентиниң әзаси марек һилсер, парламентниң муавин рәиси җири оберфалсер қатарлиқлар биләнму учришип, уйғур мәсилиси тоғрисида сөһбәтләр өткүзгән. Чехийә пәнләр академийәси шәрқшунаслиқ институтиниң тәтқиқатчиси андрей климес әпәндиму рошән аббас вә абдулһеким идрисларниң прагадики паалийәтлиригә һәмраһ болған.

Уйғурчә билидиған һәмдә уйғурлар мәсилисигә изчил көңүл бөлүп келиватқан бу киши бизниң чехийә хәлқиниң уйғурлар мәсилисини билиш әһвали һәққидә сориған соалимизға җаваб бәргәндә “чехийәликләр уйғурларниң вәзийитини вә уйғурлар учраватқан ирқий қирғинчилиқни башқа дөләтләргә селиштурғанда яхширақ билиду. Әмма йетәрлик әмәс. Чехийә хәлқигә бу мәсилини техиму көп аңлитиш керәк” деди.