Olga: “Natsistlar we kommunistlarning derdini tartmighanlar, Uyghurlarning derdini chüshinelmeydu”

Yawropa döletliridiki pa'aliyetlirini dawam qilduruwatqan merkizi washin'gtondiki Uyghur herikiti teshkilatining rehbiri roshen abbas we Uyghur tetqiqat merkizining mudiri abdulhékim idris ependi 13-marttin 17-martqiche girétsiye paytexti afina we chéxiye paytexti pragada ziyarette bolup, bir qisim dölet rehberliri bilen söhbetler ötküzgen.

Ular 16-mart chéxiye paytexti pragagha yétip kélip, chéxiye awam palatasining mu'awin re'isi, parlamént ezasi olga richtérowa xanim bilen uchurashqanda Uyghurlarning nöwettiki weziyitidin belgilik derijide xewiri bolghan mezkur olga xanim özining Uyghurlar mesilisini chéxiye awam palatasida otturigha qoyidighanliqini, metbu'atlargha Uyghurlar toghruluq téximu köp sözleydighanliqini tekitligen. U yene: “Meyli firansiye, meyli en'gliye yaki bashqa döletler bolsun, bizdek natsistlarning we kommunistlarning derdini tartip baqmighanlar Uyghurlarning bügünki derdini chüshinelmeydu” dep tekitligen.

Roshen abbas we abdulhékim idrizs chéxiyege kélishtin burun, yeni 13-marttin 16-martqiche 3 kün girétsiyede bolup, girétsiye dölet erbabliri bilen uchrashqan shundaqla aliy mektep oqughuchilirigha léksiye sözligen. Ular xitayning Uyghur élide dawam qilduruwatqan irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlirini delil-ispatliri bilen otturigha qoyup, Uyghurlarning derdini bu dölette tunji qétim Uyghurning éghizidin anglatquchilardin bolup qalghanidi.

RFA/Ekrem

Roshen abbas xanimning bildürüshiche, ular 14-mart girétsiye bash ministiri we dölet mudapi'e ministirining milliy bixeterlik bash meslihetchisi doktur thanos dokos bilen körüshkende Uyghurlarning nöwettiki échinarliq weziyitidin melumat bérip: “Girétsiye erkinlik, démokratiye we kishilik hoquq apiride bolghan bir tupraq. Bundaq bir yawropa dölitining Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlerge köz yumuwélishi, hetta b d t diki Uyghurlar üchün awaz bérish, Uyghurlar üchün ortaq bayanat élan qilishlarda heq terepte turushni xalimay, biterep boluwélishining girétsiyedek bir döletning obrazigha yarashmaydighan qiliq” ikenlikini tilgha alghan.

Roshen abbas, abdulhékim idrislar 14-mart girétsiye tashqi ishlar ministirliqi xadimliri bilen uchriship, ulargha Uyghurlar mesilisini anglatqandin kéyin, tashqi ishlar ministirliqi xadimliri girétsiye dölitining xelq'arada nöwette bitereplik we muwazinet siyasiti yürgüzüwatqanliqini, emma girétsiyening siyasitidimu tedrijiy bezi özgirishlerning barliqqa kéliwatqanliqini tilgha alghan. Ular misal süpitide, bundin birqanche yil ilgiri girétsiyening rusiyege qarshi meydanda bolushini tesewwurmu qilghili bolmaydighanliqini, biraq rusiye ukra'inagha tajawuz qilghandin kéyin, girétsiyening gherb démokratik döletliri bilen bir septe turup, rusiyege jaza yürgüzidighan weziyetke kelgenlikini tekitlep, girétsiyening xitaygha qarita siyasitidimu özgirishlerning wujudqa kélishini chetke qaqqili bolmaydighanliqini eskertken. Roshen abbasning bildürüshiche, girétsiye tashqi ishlar ministirliqidiki xadimlar: “Rusiyening ukra'inagha qilghan tajawuzchiliq urushi bizning rusiyege bolghan qarishimizni özgertti. Emma xitaygha bolghan qarishimizning özgirishi üchün bizning yene bir urushqa éhtiyajimiz yoq” dégen.

RFA/Ekrem

Ular yene amérikaning girétsiyediki bash elchisi jorji tinusis ependi bilen 13-mart küni uchurishish élip bérilghan. Abdulhékim idris ependining bildürüshiche, bu bash elchining Uyghurlar nöwette duch kéliwatqan weziyettin yaxshi xewiri barken. Ular söhbet jeryanida, bundin kéyin girétsiyede Uyghurlar üchün néme ishlarni qilish mümkinliki mesilisini muzakire qilishqan. Uyghurlar mesilisige alahide köngül bölüsh héssiyatini ipade qilghan jorji tinusis ependi sözide, özining diplomatik munasiwet da'irisidin paydilinip, amérika bilen qimmet qarashliri oxshash döletlerni qozghashni xalaydighanliqini bildürüp “Oxshash qarashtiki döletlerning elchilirini girétsiyede Uyghurlar üchün heriketke keltürimiz” dégen.

Roshen abbas we abdulhékim idrislar 16-17-mart künliri yene chéxiye parlaméntining ezasi marék hilsér, parlaméntning mu'awin re'isi jiri obérfalsér qatarliqlar bilenmu uchriship, Uyghur mesilisi toghrisida söhbetler ötküzgen. Chéxiye penler akadémiyesi sherqshunasliq institutining tetqiqatchisi andréy klimés ependimu roshen abbas we abdulhékim idrislarning pragadiki pa'aliyetlirige hemrah bolghan.

Uyghurche bilidighan hemde Uyghurlar mesilisige izchil köngül bölüp kéliwatqan bu kishi bizning chéxiye xelqining Uyghurlar mesilisini bilish ehwali heqqide sorighan so'alimizgha jawab bergende “Chéxiyelikler Uyghurlarning weziyitini we Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqni bashqa döletlerge sélishturghanda yaxshiraq bilidu. Emma yéterlik emes. Chéxiye xelqige bu mesilini téximu köp anglitish kérek” dédi.